برنامه حفظ قرآن یک برنامه بلند مدت است وحافظ قرآن با توجه به طرحی که برای حفظ قرآن انتخاب می کند باید چند سالی را در محضر قرآن باشد و برنامه ها و تکالیف قرآنی را انجام بدهد ، لذا ممکن است در این مسیر مقدس بارها دچار خستگی روحی و جسمی شود و رغبتی به برنامه های حفظ و مرور نداشته باشد و نظم خود را در انجام تکالیف که یکی از ارکان مهم حفظ قرآن است را از دست بدهد و این یکنواختی وتکراری بودن برنامه ها موجب شود که قرآن آموز به تدریج از حفظ قرآن فاصله بگیرد.

حال سوالی که ایجاد می شود این است که چه کار کنیم تا اولاً انگیزه ما در حفظ قرآن ضعیف نشود و ثانیاً چه کار کنیم که اگر انگیزه ما و یا فرزندمان که مدتی است مشغول حفظ قرآن شده ضعیف شد ، دوباره تقویت شود .
اینها سوالاتی است که ممکن است برای عموم حافظان قرآن ،خانواده های محترمشان واساتید بزرگوار و زحمت کش حفظ قرآن پیش بیاید . اینجانب در این مقاله عواملی که سبب کاهش انگیزه حافظ قرآن می شود را مورد بررسی قرار داده و راهکارهای درمان آن را بیان نموده ام. بیشتر این راهکارها مربوط به خود قرآن آموز است ، برخی مربوط به رفتار اطرافیان و خانواده های محترم حافظان قرآن و برخی دیگر مربوط به اساتید محترم و مسئولین موسسات قرآنی است که گاهی بطور مستقیم و گاهی بطور غیر مستقیم در ایجاد انگیزه یا از دست دادن انگیزه حافظ قرآن نقش فراوانی دارند .امیدوارم که این راهکارها مورد پسند شما واقع شده و شما را در راه حفظ قرآن یاری نماید .
مکان حفظ قرآن:
گاهی اوقات منشاء خستگی روحی ، کسالت و بی حوصلگی حافظ قرآن در اثر یک نواخت بودن ، بی روح بودن و نامناسب بودن مکان حفظ قرآن است . باید توجه داشت که یکی از اموری که اساتید محترم حفظ قرآن خیلی بر آن تکیه دارند ، ثابت بودن مکان حفظ است . چرا که اگر مکان حفظ مرتب تغییر کند ، این حضور در مکان جدید باعث می شود که دائماً بخشی از تمرکز حافظ قرآن صرف کنجکاوی و تصویرگیری از مکان جدید شود ، درنتیجه این کنجکاوی بی مورد سبب می شود که حافظ قرآن تمرکز کافی در هنگام حفظ جدید و مرور محفوظات نداشته باشد و به حافظه تصویری او نیز آسیب برسد . انتخاب مکان مناسب جهت حفظ قرآن خیلی اهمیت دارد ، لذا مکان حفظ نباید جایی کوچک و تنگ ، دل گیر و با رنگهایی تند ، بهم ریخته ، پر از اسباب و وسایل ، کم نور ، شلوغ و پر تردد ، پر سر و صدا و نا آرام باشد . زیرا این فاکتورهای نا مناسب به مرور زمان باعث خستگی روحی ، دل سردی و بی رغبتی و به دنبال آن از دست دادن انگیزه حافظ قرآن می شود . در چنین شرایطی خوب است که قرآن آموز مکان حفظ خود را بطور کلی تغییر دهد و به یک جای مناسب منتقل کند . اگر تغییر مکان بطور دائم میسر نیست ، جهت تنوع ، شادابی و طراوت روح برای مدتی برنامه های حفظ خود را به یک جای با صفا ، دل انگیز ، معنوی و مقدس مثل امام زاده ای در شهر خود ، یا مسجد محل که معمولاً در ساعات قبل از اذان خلوت و کم تردد است ، پارک یا فضای سبزی که خلوت و آرام باشد ، و یا لب حوض و کنار باغچه ای در حیاط منزل منتقل کند ، و این چنین هر وقت احساس خستگی و یکنواختی در او ایجاد شد این برنامه را نسبت به مکان حفظ خود اجراء کند .
زمان حفظ قرآن
یکی از اموری که به تدریج مقدمات از دست دادن انگیزه حافظ قرآن را فراهم می کند ، انتخاب زمان ثابت ولی نامناسب برای حفظ قرآن ، و یا بی نظمی در رعایت اوقات برنامه های حفظ قرآن است . معمولاً روش برنامه ریزی افرادی که علاقمند به حفظ قرآن هستند- والبته بیشتر این افراد نیز موفق نمیشوند – چنین است که ابتدا تمام کارهای روزانه خود اعم از درس و مطالعه و شغل و برنامه های تلویزیون و تفریح و ورزش و کارهای خانه و قرارهای دوستانه و مسجد وعبادات و اگر موفق باشد ، ساعات خواب و بیداری و ..... برنامه ریزی می کنند ، سپس در لا به لای این برنامه ها به دنبال وقت خالی می گردند تا برنامه های حفظ را در آن اوقات انجام دهند . این برنامه ریزی غلط برای حفظ قرآن باعث می شود
اولاً برنامه های حفظ قرآن زمان مشخص و ثابتی نداشته باشد وحتی به دلیل مشغله های ناخواسته چند جلسه در هفته هم این برنامه ها تعطیل شود ،
ثانیاً اگر هم زمان ثابتی پیدا کند ممکن است آن زمان یک زمان نا مناسب و یا اصطلاحاً یک وقت مرده باشد که ذهن انسان در آن ساعت خسته است و قدرت و تمرکز کافی برای به ثمر رساندن تکالیف دقیق وحساس قرآنی را ندارد . یکی از اموری که ذهن در انجام برنامه های حفظ قرآن نسبت به آن خیلی دقیق و حساس است این است که بطور مرتب و منظم ، و در ساعتی خاص حجم خاصی از اطلاعات مثل حفظ جدید ، ثبیت محفوظات ، رفع اشکال از آیات فراموش شده ، مرور محفوظاتی که در حافظه بلند مدت است ، ده درس محفوظاتی که در حافظه کوتاه مدت است ، حفظ شماره آیات و صفحات و رمز گذاری و ...... را به ذهن بسپاریم و فرصت کافی را در اختیار ذهن قرار دهیم تا این حجم خاص از اطلاعات را تجزیه و تحلیل و پردازش کند. وقتی که اطلاعات داده شده با آرامش و تمرکز کافی کاملاً در ذهن جای گرفت ، فردای آن روز در همان ساعات خاص حجم دیگری از اطلاعات قرآنی رابه ذهن بسپاریم . رعایت اوقات در برنامه های حفظ قرآن باعث می شود که ذهن حافظ قرآن نسبت به آن ساعات شرطی شود ، یعنی وقتی ساعت فعالیتهای قرآنی فرا رسید ، ذهن دیگر خود را درگیر اتفاقات و مسائل روزانه نمی کند ، تمامی افکاری که در تعارض با برنامه های قرآنی است را رها می کند و تمام تمرکز خود را با دقت بسیار بالایی معطوف تکالیف قرآنی می کند . حال اگر قرآن آموز برای انجام تکالیف خود زمان مشخصی را تعیین نکرده باشد ، یا اگر تعیین کرده ، زمان نامناسبی باشد ، مثلاً برنامه های خود را گاهی صبح انجام بدهد و گاهی شب ، گاهی برای انجام تکالیف چند ساعت وقت داشته باشد و گاهی هم حتی اختصاص دادن ده دقیقه زمان میسر نباشد . گاهی در اوقات شادابی سراغ قرآن برود ، و گاهی تنها وقت باقیمانده پس از یک تلاش روزانه شدید ، ساعات پایانی شب است که چشمها نیمه باز است و حافظ قرآن هر دو دقیقه یک خمیازة سه دقیقه ای می کشد و چهار دقیقه چرت می زند ودر نهایت از فرط خستگی همانجا در معیّت قرآن شهید می شود . رعایت نکردن زمان مناسب جهت حفظ قرآن باعث می شود که در هنگام انجام تکالیف حفظ ، ذهن تمرکز کافی نداشته باشد ، دائماً در خلال حفظ قرآن مرغ خیال از بام ذهن پر کشیده ، به کوچه و بازار ومدرسه و محل کار و...... برود وبه اتفاقاتی که در طول یک روز کاری روی داده فکر کند ، یا آنکه به دلیل خستگی ذهن ، حفظ جدید و مروری که باید مثلاً در 45دقیقه انجام شود را در دو ساعت انجام می دهد ، که این اضافه کاری و طول کشیدن برنامه های حفظ در طول روز نیز خود یکی از مقدمات جدا شدن از حفظ قرآن است ، زیرا اگر چنین شود حافظ قرآن پس از مدتی به دلیل مشغله های کاری و کمبود وقت و طول کشیدن تکالیف حفظ قرآن می گوید وقت ندارم و حفظ قرآن را رها می کند .
بهترین اوقات جهت حفظ قرآن چه زمانی است ؟
بهترین زمان برای حفظ قرآن امری نسبی وسلیقه ای است . ممکن است عده ای صبح ها ، عده ای شبها وعده ای هم پس از خواب نیم روزی بهتر بتوانند حفظ کنند . انتخاب زمان مناسب و ثابت جهت حفظ قرآن به ساعات منظم خواب و فعالیتهای روزانه بستگی دارد . حافظ قرآن باید توجه داشته باشد که اگر بخواهد از تمام استعدادهای ذهنی خود نهایت استفاده را ببرد ، اولاً باید ساعات خواب و بیداری او ثابت و منظم باشد تا ذهن بتواند به اندازه کافی استراحت کند ، ثانیاً تمام فعالیت های روزانه خود را اولویت بندی کند و برنامه های حفظ قرآن را نیز یکی از اولویتهای مهم خود قرار دهد سپس کارهای غیر ضروری را در مرحله بعد برنامه ریزی کند . در نهایت از میان ساعاتی که می خواهد به این اولویت ها اختصاص دهد ، ساعتی را به حفظ قرآن اختصاص بدهدکه ذهن در آن ساعت استراحت کافی کرده ، مشغله فکری کمتری دارد،شاداب و متمرکز آماده است جهت انجام برنامه های حفظ قرآن . قرآن آموز اگر می خواهد بعداز ظهر یا شب برنامه های خود را انجام دهد حتماً باید خواب نیم روزی یا قیلوله را در فهرست برنامه ریزی روزانه خود در نظر بگیرد و اگر صبح ها حفظ می کند باید شبها زود بخوابد .
و بررسی این عوامل ادامه دارد که در مقالات بعدی خدمت شما ارائه می شود ان شاأالله.

................................

منبع