در مقاله قبل دو مورد از عواملیکه منجر
به کاهش انگیزة قرآن آموز در راه حفظ قرآن میشد و راه کار مقابله با آن را مورد بررسی
قرار دادم ، در این مقاله نیز به بررسی عوامل دیگری که در کاهش انگیزة حافظ قرآن
دخیل است می پردازم.
·3-تنها
حفظ کردن
یکی از اموری که ممکن است برای عدّه ای از افراد
مخصوصاً کودکان و نوجوانان سبب کاهش انگیزه شود این است که قرآن آموز در وادی حفظ
قرآن تنها باشد ، اطرافیان و دوستان او حافظ قرآن نباشند، هم بحثی قرآنی نداشته
باشد ، تنها حفظ کند ، تنها مرور کند ، از روی ناچاری به جای مباحثه به استماع
نوار و ضبط کردن صدای خود و .....[1]
اکتفاء کند .
تنها بودن در راه حفظ قرآن باعث می شود که شور و
هیجان و احساس رقابت از فضای حفظ قرآن حذف شود . در چنین شرایطی ممکن است قرآن
آموز نسبت به برنامه های قرآنی بی حوصله و کسل شود ، هر وقت حوصله داشت مرور کند
وهر وقت حوصله نداشت تکالیف خود را رها کند ، یا آنکه تنهایی باعث شود مثلاً
تکلیفی که باید یک ساعته انجام شود ، به دلیل خیال پردازیهای عالم تنهایی چند ساعت
طول بکشد .
هیجان و رقابت دونعمت اللهی
است که نشاط و نیرو و شادابی را در وجود هر کسی ایجاد کند و انسان می تواند با استفادة
صحیح از این نعمت ها به جایگاه های رفیعی دست پیدا کند . تنهایی باعث می شود که
قرآن آموز از این دو نعمت اللهی محروم شود .
در چنین شرایطی حتی اگر قرآن آموزتجربة زیادی
در زمینة برنامه های قرآنی داشته باشد و احساس می کند که نیازی به استاد و تحت برنامه
بودن ندارد ، با این حال بهتر است که به یکی از مؤسسات قرآنی مراجعه کند و با حضور
در جمع حافظان قرآن در فضای رقابت و هیجان و تلاش و تشویق قرار بگیرد تا انگیزة او
برای ادامه راه نورانیحفظ قرآن تقویت شود . یا آنکه اگر کسانی را می شناسد
که حافظ قرآن هستند با آنها رابطة دوستی بر قرار کند و برنامه های قرآنی را در
معیّت آنها انجام دهد . واگر هم حافظ قرآنی پیدا نشد ، با تشویق دوستان خوب و
صمیمی خود به حفظ قرآن آنها را به وادی حفظ دعوت کند تا هم در ثواب حفظ آنها شریک
باشد و هم بتواند با آنها مباحثه و رقابت داشته باشد .
·4- تدریس
حفظ قرآن
اگر تعداد اجزاء حفظ شده توسط
حافظ قرآن چند جزء یا بیشتر است و او تجربه خوبی در انجام تکالیف قرآنی مثل روش
مرور محفوظات و ده درس ، روش حفظ جدید ، روش تثبیت وحفظ شماره آیات و صفحات و.....
دارد ، می تواند به عنوان استاد حفظ قرآن ، با تشویق چند نفر به حفظ قرآن یک کلاس
حفظ مقدماتی یا پیشرفته تشکیل بدهد . معمولاً اساتید دائماًشاگردان
خود را به جدیّت در انجام تکالیف و رعایت نظم و انضباط در انجام برنامه ها توصیه می
کنند، در چنین شرایطی که حافظ قرآن خودش یک استاد حفظ است و شاگردانی دارد و شاگردان
نیز همیشه توقع دارند که استاد عزیزشان در عمل به این توصیه ها خود پیش قدم باشد و
در زمینه برنامه های قرآنی از تسلط کافی برخوردار باشد ،اولاً این رابطه استاد ،
شاگردی یک نیرو محرّکه قوی می شود برای افزایش انگیزة قرآن آموز در تثبیت و پیشرفت
محفوظات . ثانیاً حافظ قرآن به این صورت زکات علم خود که یک موهبت اللهی است را
پرداخت می کند و خداوند نیز به برکت این زکات حفظِ قرآن و دعای شاگردان به ذهن و
محفوظات او برکت عطا می کند و مسیر حفظ کلّ قرآن را برای او هموار می کند انشاء
الله تعالی .
·5
–یاری گرفتن از شخصیت های مطرح در زندگی حافظ قرآن
پنجمین راه کار پیشنهادی جهت
افزایش انگیزة حفظ قرآن و منظم شدن در انجام تکالیف قرآنی این است که حافظ عزیز
قرآن نزد یکی از شخصیت های بزرگواری که در زندگی او صاحب وجهه و اعتبار است ، ارزش
بسیاری برای او قائل می شود و به اصطلاح از او حساب می برد – مثل(امام جماعت مسجد محل ، استاد دانشگاه ، یکی
از مؤمنین مسجد ، یکی از اقوام که قرآن آموز خیلی او را دوست دارد ، دوستی بزرگوار
که همیشه برای دیگران الگو بوده و... )- برود و از او بخواهد که مثلاً هر روز یا
روزهای زوج یا فرد ، چند دقیقه از وقت خود را به قرآن آموز اختصاص دهد و تکالیف
قرآنی حافظ را تحویل بگیرد .
قرآن آموز وقتی می بیند که یک
شخصیت با ارزش و گرامی دقایقی از وقت شریف خود را به او اختصاص داده و پیگیر
تکالیف قرآنی اوست و هر روز باید حفظ جدید و مرور محفوظات خود را به او تحویل بدهد
، با جدّیّت و تلاش و کوششی مضاعف و انگیزة بیشتری تکالیف خود را انجام می دهد تا
شرمندة آن شخصیت بزرگوار نشود و در نزد او سر افراز باشد .
·6- عدم تسلط بر قواعد
تجویدی و ترتیل خوانی
گاهی
اوقات منشاء خستگی نسبت به حفظ قرآن و ضعیف شدن انگیزه ، به خاطر این است که حافظ
قرآن بر قواعد ترتیل و تجوید مسلّط نیست ، مرور هایش روزنامه وار و معمولی است و
در حفظ و مرور به زحمت می افتد ، اگر هم با صوت و ترتیل مرور می کند ، صدای دل
نشینی ندارد ،یک آهنگ نخراشیده و من در آوردی را سر هم می کند به نام ترتیل تحویل
خانوادة مظلو م خود می دهد و خودش و اطرافیان را خسته می کند و باعث شود که
اطرافیان برخورد مثبتی با حافظ قرآن نداشته باشند ، در حالیکه یکی از عوامل ایجاد
انگیزه برای حفظ قرآن تشویق های مکرّر و هدفمند اطرافیان قرآن آموز است . از طرفی
عدّه ای هم هستند که به دلیل مشکلات رو خوانی و روان خوانی و ندانستن قواعد تجویدی
اصلاً به سراغ حفظ قرآن نمی روند . لذا این نقطه ضعف ممکن است که با گذر زمان و
زیاد شدن محفوظات و تکالیف حافظ قرآن به صورت پنهانی منجر به خستگی روحی حافظ قرآن
و عدم استقبال اطرافیان شود .
در
روایات ما تاکید فروانی شده بر اینکه قرآن را صوت زیبا و دلنشین و حزین بخوانید .
خداوند سبحان در آیه 4 سوره مزّمّل می فرماید: ( وَ رَتّلِ القُرآنَ تَرتِیلاً) ، یعنی
قرآن را با توجّه و صوت زیبا و ترتیل دلنشین بخوانید .در روایتی امام صادق ع در تفسیر
این آیهمی
فرماید : (هو ان تتمكث فيه وتحسن به صوتك) : ترتيل آن است كه در آيات مكث كنى ،و باصداى خوب آن را
بخوانى) .
اگر
حافظ قرآن حفظ جدید و محفوظاتش را با ترتیل و صوت زیبا حفظ و مرور کند ، آهنگ
ترتیل باعث می شود که قرآن آموز در زمان بسیار کمی حفظ جدید خود را به پایان
برساند و ماندگاری محفوظاتی که با آهنگ ترتیل مرور می شوند در ذهن حافظ قرآن چندین
برابر می شود .
ما معتقدیم
که همة علاقمندان به قرآن می توانند صوت ولحن زیبایی داشته باشند و قرآن رابا ترتیلی
دلنشین تلاوت کنند . حتی کسانی که مشکل روخوانی و روان خوانی دارند نیز می توانند
با یک برنامة سبک ولی اصولی حافظ قرآن شوند .
در
این موارد توصیه می شود که قرآن آموزانگرامی با شرکت در کلاس های آموزش
رو خوانی و روان خوانی ، صوت و لحن و تجوید ، کمک گرفتن از اساتید و دوستان اهل فن
، اصول تجوید و زیبا خوانی را بیاموزند و در راه یاد گیری شکیبا باشند .
اگر هم به دلیل مشغله های کاری این امر میسّر نیست
، می توانند از شیوه ی استماع نوار و تقلید از مُرَتِّل کمک بگیرند به این صورت که
قبل از برنامه حفظ جدید ، قرآن آموز آیاتی را که می خواهد حفظ کند به همراه سه
درسی که در سه روز آینده می خواهد حفظ کند را به این صورت با نوار استماع کند :
ابتداء حفظ جدید را سه بار با نوار استماع کند ( درحالی که به آیات قرآن نگاه می
کند، بار اوّل فقط به نوار ترتیل گوش بدهد ، بار دوم همراه نوار ، آیات را زمزمه
کند و بار سوم با صدای بلند با قاری همراه شود )، سپس سه درس آینده را یک بار فقط
استماع کند و در تمام این مراحل تمام تلاش خود را بکند که دقیقاً از قاری قرآن
تقلید کند .
شیوه ی استماع نوار باعث می شود که مشکلات رو
خوانی و روان خوانی قرآن آموزبرطرف شود ، صوت و لحن و ترتیل و
تجوید او خوب شود ، زمان کمتری را برای حفظ جدید صرف کند ، حافظه سمعی او تقویت
شود ، مشکل انتقال از آیه ای به آیه دیگر و انتقال به صفحه بعدی قرآن تقریباً
برطرف می شود ، و از همه مهمتر محفوظاتی که به این شیوه حفظ می شوند و با ترتیل
مرور می شوند از ماندگاری بیشتری در حافظه بلند مدّت برخوردار هستند .
در پایان توصیه می کنیم که قرآن آموز از میان
قاریان قرآن جهت تقلید و استماع نوار از ترتیل استاد منشاوی ویا استاد پرهیزکار
استفاده کند .
منصور خانلری - مرکز آموزش مجازی حفظ قرآن
[1]-استماع
نوار وضبط وپخش صدا هرکدام از ابزارهای حفظ محسوب می شوند لکن هرگز جایگزین کاملی
برای مباحثه محسوب نمی شوند.

................................

منبع