حفظ قرآن سرمایه عظیمی است كه برای كسب آن باید به اصول صحیح عمل نمود تا آنچنان كه باید و شاید در ذهن جا بگیرد و جام جان انسان را جلا بخشد . جهت به خاطر سپردن این ذكر مبین وعظیم، 7 مرحله به ترتیب ارائه میشود تا شیفتگان آن كلام نورانی با توجه و عمل به این مراحل، گامهای موفقیت را در این مسیر بردارند. در كار حفظ لازم است حافظ به ترتیب بر طبق اصول خاص پیش رود تا به نتیجه بهتری برسد. اگر همه مراحل به صورت كامل و به ترتیب رعایت شود، در سهولت و تقویت حفظ بسیار مؤثر خواهد بود. بیان این مراحل هفتگانه به شرح ذیل میباشد.

1: روخوانی

اولین مرحله برای حفظ، آشنایی مختصر و ابتدایی ذهن با ایاتی است كه قرار است حفظ شود. برای این كار لازم است آن مقدار از آیات ـ مثلاً یك صفحه ـ چند بار از روی قرآن با دقت كامل به كلیه الفاظ و حركات به صورت معمولی یا ترتیل با صدای متوسط تلاوت شود.

2: گوش سپردن به نوار ترتیل

پس از آن در صورت امكان صفحهای را كه بناست حفظ شود، از نوار ترتیل گوش كند تا یقین به صحت قرائت آیات حاصل گردد و در حفظ آنها اشتباهی پدید نیاید.

تذكر: افرادی كه در تلاوت صحیح آیات مورد نظر دچار مشكل هستند، بهتر است ابتدا از نوار ترتیل برای رفع اشكالات خود بهره بگیرند و با اطمینان از صحت قرائت آنچه را در مرحله اول توضیح داده شد، انجام دهند.

3: توجه به مفاهیم

گام سوم در تسهیل حفظ فراگیری ترجمه صفحه مقرر است. فهم معانی این آیات، علاوه بر تسهیل حفظ، موجب لذت معنوی بیشتر و زمینهساز آشنایی بیشتر با معارف عالی قرآن خواهد بود. اما لازم است برای حفظ بهتر، قرآن شما بدون ترجمه باشد و در یادگیری معانی از تفسیر یا ترجمه قرآن دیگری استفاده كنید.

4: جمله بندی

پس از سه مرحله قبلی برای حفظ آیات طولانی و متوسط باید آنها را با توجهبه علامات صحیح وقف و ابتدا، به صورت دقیق و صحیح جملهبندی كرد. برای این كار میتوان از نوار ترتیل یا اساتید مجرب یاری جست.

5: تكرار

انجام مراحل مذكور موجب تقویت توانایی ما در حفظ و آمادگی بهتر برای حفظ آیات میشود. اكنون نوبت به حفظ آیات میرسد. فرض میكنیم هر بار میخواهیم یك صفحه از قرآن را به خاطر بسپاریم. خردسالان این كار را كلمه به كلمه یا چند كلمه به چند كلمه و بزرگسالان آیات كوتاه را آیه به آیه و آیات متوسط و طولانی را مطابق همان جملهبندی كه قبل از این انجام دادهاند، آغاز نمایند و در حفظ آیات ارتباط میان كلمات و جملات را رعایت كنند. برای حفظ كردن باید با توجه عمیق و نگاه دقیق همه كلمات مورد نظر را همراه با حركات صحیح آنها چند مرتبه تكرار كرد تا وارد حافظه گردد و به صورت صحیح ثبت شود.

نكته شایان ذكر این است كه هنگام تكرار آیه نباید فقط به مرور ذهنی یا گوش دادن به نوار ترتیل قناعت شود؛ بلكه تلفظ كلمه به كلمه آیات نقش مؤثری در به خاطر سپردن آنها خواهد داشت. البته رعایت وقف و ابتدا ـ حتی الامكان ـ در هنگام حفظ بر حسن كار خواهد افزود و عجین نمودن آن با قواعد زیبای تجوید و صوت دلربا و لحن دلنشین زینتبخش قرآن خواهد بود.

مقدار تكرار آیات بستگی به عوامل مختلف دارد؛ از جمله:

1. قدرت حافظه و استعداد افراد: ممكن است عدهای با 3 بار و برخی با 5 بار تكرار یا بیشتر در حفظ مسلط شوند.
2. آسانی و سختی آیات: طبیعتاً ایاتی كه كلمات سختتر دارند، نیاز به تكرار بیشتری خواهند داشت.
3. میزان آشنایی ذهن با واژهها و كلمات آیه: هر چه انس افراد با آیات قرآن پیش از حفظ بیشتر باشد، حفظ برای آنها سهلتر خواهد بود و نیاز به تكرار و وقت كمتری خواهند داشت. مهم این است كه تكرار به اندازهای باشد كه پس از آن آیه مورد نظر، بهطور با تسلط و كیفیت عالی و به راحتی تلاوت شود. بنابراین حفظ صحیح آیات مبتنی بر تكرار به اندازه كافی و به صورت دقیق و اصولی است.

6: استحكام

اكنون برای حصول اطمینان از حفظ كامل و بدون نقص و اشتباه آیه مورد نظر، قرآن را بسته، آن را چند بار از حفظ تلاوت میكنیم تا اشكالات احتمالی مرتفع شده، آیه محفوظ در ذهن مستحكم گردد.

۷: ارتباط

پس از اطمینان از صحت حفظ آیه اول سراغ آیه دوم رفته، با همین كیفیت به خاطر میسپاریم. آنگاه بین این دو آیه ارتباط برقرار كرده، آنها را با یكدیگر از حفظ قرائت میكنیم. با این ترتیب ادامه میدهیم تا صفحه به پایان برسد. آنگاه همه آیات صفحه را با رعایت ارتباط بین آنها چند بار از حفظ میخوانیم تا كاملاً در ذهن جای گیرد. از آنجایی كه موضوع بعضی آیات یكی است و در معانی با یكدیگر مرتبطاند، میتوان به كمك مفهوم این نمونه از آیات، ارتباط لفظی بین آنها را به خاطر سپرد.

اگر تعداد آیات یك صفحه زیاد باشد، لازم نیست هنگام حفظ همه آیات صفحه به آیه اول پیوند داده شود؛ مثلاً صفحهای كه دارای 15 آیه است، میتوانیم آیات آن را 5تا 5 تا حفظ كرده، میان آنها ارتباط برقرار نماییم، سپس روی پیوند میان كلیه آیات صفحه كار كنیم.

اگر بعد از حفظ تمام صفحه ابتدای آیات صفحه را (چند كلمه اول آیه) در ذهن یادآوری نماییم، به ارتباط دقیق آیات در حافظه كمك كرده ایم.

ارتباط باید میان صفحات و سورهها نیز برقرار گردد؛ به این صورت كه پس از اتمام حفظ هر صفحه، آخرین آیه آن به اولین آیه صفحه بعد متصل میشود و با پایان یافتن حفظ هر سوره، آخرین آیه آن به اولین آیه سوره بعد پیوند مییابد. این كار موجب خواهد شد كه هرگاه میخواهیم ایهای را بخوانیم، آیه بعد بلافاصله به ذهن بیاید و با اتمام هر صفحه، آیات صفحات بعدی و با تمام شدن هر سوره، سورههای بعدی فراموش نشوند.

مطلبی كه بسیار حائز اهمیت است و باید برای حفظ آیات مدنظر قرار گیرد، این است كه در جایجای قرآن میزان و ملاك تسلط بر آیات را سوره حمد بدانیم. تا ایهای را به صورت دقیق حفظ نكردهایم، به سراغ ایههای بعد نرویم، تا صفحهای را با اطمینان حفظ نكردهایم، صفحه بعد را شروع ننماییم، تا سورهای را در ذهن كاملاً ثبت نكردهایم، حفظ سوره دیگر را لحاظ ننماییم.همچنین اگر سعی شود ایاتی را كه در هر نوبت حفظ كردهایم، برای فرد دیگری ارائه دهیم، صحت محفوظات خود را تقویت نموده ایم و از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار خواهیم شد.

استمرار و دقت، شرط رسیدن به مقصود است. سطحی و ضعیف حفظ كردن موجب میشود ثبت آنها در حافظه نیز ضعیف باشد و همین امر ممكن است زمینه فراموشی آیات را به

وجود آورد.