در دو مقالة قبل 6 مورد از عوامل کاهش انگیزة حافظ قرآن و راه کار های درمان آن را مورد بررسی قرار دادم. در این مقاله نیز به بیان امور دیگری می پردازم که امیدوارم مورد توجّه شما قرآن آموز عزیز واقع شود. انشاء الله تعالی

7. دور بودن از شخصیت ها و چهره های قرآنی

البته دور بودن از چهره های قرآنی را نمی توان به طور مستقیم یک عامل برای کاهش انگیزه حافظ قرآن دانست؛ لکن بسیار دیده شده که چون حافظ قرآن در زندگی خود یک الگوی عملی در حفظ قرآن نداشته که جایگاه اجتماعی و معنوی او را ببیند، از چند دقیقه همنشینی دوستانه با او لذّت ببرد، سخنان او را بشنود، در خواست نصیحت و موعظه ای از او داشته باشد، حتی با او عکس یادگاری بگیرد و... به مرور زمان هدف خود را گم کرده و نمی داند که چرا باید قرآن را حفظ کند؟ و اگر چند سال از عمر خود را صرف حفظ قرآن کرد آینده اش چه می شود؟ چه بسا حافظ قرآن کسانی را بشناسد که در جایگاه حفظ قرآن به جایی نرسیده اند، یا در میان دوستان و آشنایان او کسانی باشند که در راه حفظ قرآن ناموفق بوده اند و برای توجیهِ شکست خود، کم ارزشی، وقت گیر بودن و سخت بودن را بهانة سستی ها و کوتاهی ها و یا غیر اصولی کار کردن در زمینة حفظ قرآن خود کنند. حتّی ممکن است که در میان اطرافیان حافظ قرآن کسانی باشند که نظر مثبتی نسبت به حفظ قرآن نداشته باشند و این کار را اتلاف عمر بدانند. بسیار دیده شده افرادی آگاهانه و یا بدون غرض و از روی دلسوزی، قرآن آموز و یا خانواده های آنها را نصیحت می کنند که فرزند شما حافظة خوبی دارد، چرا به جای حفظ قرآن او را در کلاس های زبان و ریاضی و کامپیوتر و... ثبت نام نمی کنید که هم خیلی با کلاس است و هم آینده خوبی دارد.

حال اگر حافظ قرآن و یا خانواده های آنها - که نقش مهمّی را در آیندة حفظی قرآن آموز ایفاء می کنند - در این فضای شبهه و تردید قرار بگیرند، طولی نمی کشد که انگیزة خود را در زمینه حفظ قرآن از دست می دهند و به دنبال آن، مقدمات جدا شدن از این راه نورانی و مقدّس فراهم می شود.

در چنین شرایطی اگر حافظ قرآن با چهره های موفّق قرآنی (اساتید برجسته، نفرات برتر مسابقات حفظ قرآن، هم سنّ و سالان خود که مانند او از شرایط یکسانی برخوردار بوده و توانسته اند حافظ کلّ قرآن شوند، علمای رباّنی که از اهمیّت حفظ قرآن در اسلام از منظر آیات و روایات آگاهی دارند) ارتباط داشته باشد و مورد توجّه آنها واقع شود، موعظه ای از آنها بشنود و عکس یادگاری با آنها بگیرد و...[1] حیات تازه ای در کالبد قرآن آموز دمیده می شود، انگیزة او مضاعف می شود و با روحیه ای بالا و اراده ای قوی این مسیر نورانی را ادامه می دهد.

8. روش اشتباه والدین و مربّی

اگر قرآن آموز تحت مدیریّت یک موسسه قرآنی و یا مربّی خصوصی، پدر و مادر، و یا یک بزرگتر مشغول به حفظ قرآن است، برنامه ریزی ها و مدیریّت رفتاری آنها تأثیر زیادی در ایجاد انگیزه و یا از دست دادن انگیزة حافظ قرآن دارد. گاهی اوقات دیده شده که والدین یک برنامه سنگین آموزشی را برای فرزندشان تعریف کرده اند که در طولانی مدت ممکن است منجر به شکست و یا خستگی روحی کودک و نوجوان شود.

کودکی که از صبح تا شب خود را با اموری مانند مدرسه و تکالیف آن - که در این نظام جدید آموزشی خیلی هم زیاد است - ، کلاس های تقویتی و تکالیف آن و... سر کرده است و این روند خشک و بی روح را هر روز تکرار کند، در چنین شرایطی اگر پدر و مادر با آن همه برنامه های سنگین و مشغله های خسته کننده، بدون در نظر گرفتن نیازهای روحی و تفریحی او برنامه حفظ قرآن را نیز به برنامه هایش اضافه کنند، کودک را تبدیل کرده اند به یک بشکة باروتِ پر از عقده و حسرت که اگر امروز منفجر نشود در دوران نوجوانی و یا جوانی به حدّ انفجار می رسد. در این صورت اوّل خود را از قید خانواده رها می کند، سپس به طور ناخودآگاه و با افراطی گری دو کار را انجام می دهد، ابتدا به دنبال تفریحاتی می رود که در کودکی با برنامه ریزی های غلط خانواده از آنها محروم بوده؛ دوم از تمام چیزهایی که مانع رسیدن او به این نیازها در کودکی شده مثل درس و بحث گریزان می شود.

اگر این کودک در محیطی مذهبی این موانع را تجربه کرده باشد و از نظر او حفظ قرآن نیز یکی از آن موانع تلقّی شده باشد، برای همیشه از دین و قرآن متنفّر می شود. حتی ممکن است علیه دین و قرآن شبهه افکنی کند و اطرافیان خود را به چالش بکشد.

پدر و مادر می خواستند یکی مثل سید محمد حسین طبا طبایی را تحویل جامعه دهند؛ اما اکنون فرزند آنها به یک عامل گمراهی و فتنه تبدیل شده که همه، فرزندانشان را از دوستی و همنشینی با او منع می کنند.

مربّی نیز نقش مهمّی را در ایجاد انگیزه یا از دست دادن انگیزه قرآن آموز دارد.

اگر مربّی عاشق کار خود نباشد و هدف او ازتدریس، تنها جنبه های مالی و کسب درآمد باشد یا مهارت کافی در ایفای نقش خود نداشته باشد، نمی تواند ارتباط خوبی با شاگرد خود برقرار کند. تنها، اطلاعاتی را در زمینة حفظ قرآن از باب رفع تکلیف به قرآن آموز انتقال می دهد، و بدون اینکه وضعیت و مصلحت شاگرد خود را در نظر بگیرد و پیشرفت او برایش مهمّ باشد تنها به پرسش چند سؤال از محفوظات قبلی و حفظ جدید قرآن آموز اکتفاء می کند و تکلیفی را برای جلسة بعدی او در نظر می گیرد. در مقابل وقتی قرآن آموز برخورد محبّت آمیز و دلسوزانه ای را از مربّی خود نمی بیند علاقه ای نسبت به انجام تکالیف از خود نشان نمی دهد. او نیز از باب رفع تکلیف و رضایت والدین سر کلاس حفظ قرآن حضور پیدا می کند با روندی بسیار ضعیف برنامه های قرآنی خود را دنبال می کند.

سوال : با چه روشی برنامه های قرآن آموز را مدیریّت کنیم؟

یکی از مسائلی که باعث می شود کودک نه تنها در حفظ قرآن بلکه در هر برنامة آموزشی که خانواده و مربّی برای او تعریف کرده موفق باشد این است که والدین با توجّه به سنّ و سال و نیازهای کودک فعّالیّت های روزانه او را برنامه ریزی کنند، اگر کودک شما به مدرسه و یا پیش دبستانی می رود و یا اگر در کلاس های ورزشی، فرهنگی، تفریحی، ثبت نام کرده ومشغول فعّالیّت است، با توجّه به این اولویّت ها که ساعات آن را نمی توان تغییر داد و تقریباً یک برنامه منظّم روزانه محسوب می شوند، کارهای فرعی فرزندتان مثل بازی، دیدن برنامه های تلوزیون و... را برنامه ریزی کنید. سپس اگر فرزند شما مثلاً در طول روز با توجّه به میزان محفوظات به نیم ساعت فعّالیّت قرآنی نیاز دارد، در برنامه روزانه اش دو زمان 15دقیقه ای را در نظر بگیرید؛ زیرا معمولاً بچّه ها کم حوصله هستند، زود خسته می شوند و نمی توانند به صورت مداوم نیم ساعت کار قرآنی انجام دهند.

توجّه داشته باشید که انتخاب زمان حفظ قرآن نباید مقارن شود با برنامه های تلوزیونی مورد علاقه کودک و یا ساعات بازی کودکان و دوستان او در بیرون از منزل، چرا که در این ساعات نمی توان بچّه را راضی کرد بازی و تلوزیون را رها کند و به فعّالیّت قرآنی بپردازد، اگر هم به زور و اجبار متوسّل شوید، ناراحتی ایجاد می شود و در این شرایط کودک تمرکز کافی برای انجام تکالیف نخواهد داشت.

در نهایت پدر و مادر می توانند با یک برنامه ریزی خوب، انعطاف پذیر و مناسب با شرایط روحی و جسمی کودک، تشویق های به موقع، مسافرت بردن،[2] در نظر گرفتن جایزه و... طراوت و شادابی را در وجود حافظ قرآن ایجاد کنند.

مربّی قرآن نیز باید با استفاده از تجربیات اساتید بزرگ، مطالعه کردن در زمینة روش های حفظ قرآن و تثبیت محفوظات، شیوة کلاس داری، روش های آموزش حفظ و... دانش و تجربة خود را در رابطه با رشتة حفظ قرآن کریم ارتقاء دهد تا در انجام وظیفة ارزشمند خود موفّق باشد. همچنین با مطالعة کتاب های روانشناسی (مخصوصاً روانشناسی کودکان) از حالات و روحیات افراد در سنین مختلف آگاه شود تا بتواند با آنان تعامل مناسبی داشته باشد.

یک مربّی قرآن باید با اخلاص در عمل و تقوای الهی در فضای مقدّس تدریس قرآن حاضر شود و بداند که شاگردان او انتظار دارند که استادشان به تک تک آیاتی که در خزانة قلبش جای دارد و به آنها آموزش می دهد عمل کند. اگر چنین باشد شاگردان او نه تنها حافظ قرآن عزیز می شوند بلکه عامل به آیات قرآن نیز می شوند و از این فضای مقدّس و نورانی لؤلؤ و مرجان خارج می شود.

یک مربّی توانمند باید بتواند فضای شور و هیجان و عشق به حفظ قرآن را در کلاس با ایجاد حسّ رقابت، برگزاری مسابقه، بیان شأن نزول برخی آیات و قصّه های قرآنی ایجاد کند و هرگز به بهانة رفع خستگی و ایجاد فضای شادی و نشاط رفتار سبک، شوخی ها و سخنان نامناسبی را از خود بروز ندهد؛ زیرا اگر چه این رفتارها منجر به خنده و شادی قرآن آموزان می شود، از طرفی نیز باعث می شود که از فضای معنوی و روحانی کلاس کاسته شود.

وی باید مرتّب برنامه ها و تکالیف قرآن آموزان را کنترل کند و با توجّه به سنّ و سال و وضعیت و مشغلة قرآن آموز برای او تکلیف تعیین کند.

9. مدیریت برنامه های تفریحی

یکی از عوامل خستگی و سست شدن حافظ قرآن نسبت به برنامه های حفظ قرآن طولانی شدن طرحی است که قرآن آموز برای حفظ قرآن انتخاب می کند. به عنوان مثال اگر حافظ قرآن روزی دو صفحه قرآن حفظ کند، حفظ قرآن او تقریباً یک سال طول می کشد، اگر روزی یک صفحه قرآن حفظ کند، حفظ او تقریباً دو سال طول می کشد، اگر روزی نیم صفحه حفظ کند، حفظ قرآن او تقریباً چهار سال طول می کشد. به هر حال همان طور که ملاحظه فرمودید هر کدام از این طرح ها برای یک قرآن آموز مخصوصاً کودک و نوجوان تقریباً طولانی و خسته کننده به نظر می رسد، لذا برای رفع این مشکل والدین و مسئولین محترم مؤسسات قرآنی باید در کنار برنامه های قرآنی، برنامه هایی نظیر اردوهای زیارتی و سیاحتی، برگزای مسابقات همراه با اعطاء جوایز، برنامة گردش در بوستان ها و فضاهای تفریحی و برنامه های ورزشی، دیدار با شخصیت های علمی و قرآنی و اعطای بسته های فرهنگی و قرآنی را در نظر بگیرند.

تنوّع برنامه های تفریحی در دوران حفظ قرآن باعث می شود که طولانی بودن مدّت حفظ قرآن زیاد به چشم نیاید و قرآن آموز در یک حاشیة أمن روحی به حفظ خود ادامه دهد.

در مقاله آینده، موارد دیگر عوامل کاهش انگیزه بررسی خواهند شد.

پی نوشت:

[1] شخصیتها و چهره های قرآنی در وادی حفظ قرآن دو نقش بسیار مهم را ایفاء می کنند: الف) پاسخگویی به شبهات و انتقاداتی که در زمینه حفظ قرآن مطرح می شود؛ ب) مشاوره، امید دادن و ایجاد انگیزه در میان حافظان قرآن

[2] یکی از عواملی که باعث تضعیف محفوظات می شود مسافرت است، چرا که در سفر کاملا تمامی شرایط و استانداردهای برنامه های حفظ قرآن مثل رعایت زمان و مکانِ حفظ و مرور، مباحثه، استماع نوار، تمرکز کافی، ساعات خواب و بیداری و... به هم می خورد. لذا قرآن آموز باید قبل از سفر برنامة مسافرت خود را با استاد خود در میان بگذارد تا مربّی نیز با توّجه به شرایط محفوظات قرآن آموز و مدّت و نوع سفر، برنامه ای متناسب با آن سفر را به قرآن آموز بدهد و همچنین توصیه های لازم را جهت جلوگیری از تضعیف محفوظات به او گوشزد کند.

............................

منبع