قرآن، این نور مشهود، که از جانب خدای متعال به انسان هدیه داده شده است، چنانچه در قلب و ذهن جای گیرد برکات مادی و معنوی بسیاری را برای انسان خواهد داشت.

افراد بسیاری تلاش کرده اند تا قرآن را حفظ کنند؛ اما چون شیوه ای نادرست را برگزیده اند، نه تنها نتوانسته اند آن را حفظ کنند، بلکه بعضا از شروع این کار نیز پشیمان شده اند! اما دلیل این پشیمانی چیست و روش صحیح حفظ چگونه است؟

بارها شنیده ایم که می گویند انّما الاعمال بالنیّات[1]. چنانچه در زمان حفظ نیت ما چیزی غیر از دوستی با خدا و آشنایی بیشتر با قرآن کریم باشد، اگر در حفظ با مشکلی مواجه شویم از زمانی که برای این تلاش گذاشته ایم پشیمان خواهیم شد. ذکر این نکته نیز ضروری است که ان الله تعالی یحب اذا عمل احدکم عملا ان یتقنه[2] یعنی آن کار را بدون ایراد انجام دهیم، پس ابتدای کار را با وضو و طهارت آغاز می کنیم و با نشستن رو به قبله، از خدای متعال یاری می طلبیم.

این را به یاد داشته باشیم که إِنَّما قَلْبُ الْحَدَثِ كَالْأَرْضِ الْخالِیةِ مآ أُلْقِىَ فیها مِنْ شَىْ ءٍ قَبِلَتْهُ[3]؛ پس بذر قرآن آموختن را از همان کودکی در قلب کودکانمان بیفشانیم. ذهن کودکان، بسیار پویاتر از ذهن بزرگسالان است. چنانچه حفظ را از کودکی و نوجوانی شروع کنیم، بسیار سریع تر به نتیجه خواهیم رسید. برای تمرکز حواس نیز باید در مکانی ثابت و ساده که دارای سکوت، آرامش و هوای سالم باشد مشغول به حفظ شد.

برای حفظ، باید نشاط و آمادگی داشته باشیم. در غیر این صورت، از حفظ قرآن باید پرهیز شود. امیر مؤمنان علی - علیه السلام - در بیانات خود چنین فرموده اند: شادی باعث انبساط روح و ایجاد وجد و نشاط می‌شود[4]. آنچه بر همگان آشکار است، تأثیر نشاط در یادگیری است. چنانچه روح فرد آماده دریافت چیزی باشد، آن را به سرعت فرا می گیرد و به سختی از یاد می برد.

ذکر این نکته نیز ضروری است که باید ساعات حفظ در روز، مشخص باشد. این کار باعث می شود تا فرد برای آن زمان معین، با فکر و روح آماده، حفظ را شروع کند. چنانچه یک روز به علت عدم نشاط لازم از حفظ بازمانده اید، باید در ساعتی که نشاط لازم را دارید برنامه آن روز را جبران کنید. بهترین ساعت حفظ، اول صبح و برای مرور و تثبیت، شب، قبل از استراحت است.

پیش از حفظ، تسلط بر روخوانی قرآن لازم است. چنانچه بتوانیم قرآن را روان خوانی کنیم، تجوید و دستور زبان عربی را نیز بدانیم، بسیار زودتر می توانیم قرآن را حفظ کنیم. خدای متعال در قرآن کریم فرموده: و رتّل القرآن ترتیلا؛ به کارگیری آهنگ های ترتیلی، حفظ را راحت تر می کند. برای این کار استفاده از نوارهای اساتیدی چون استاد منشاوی، استاد پرهیزگار و مشاری العفاسی توصیه می شود.

مباحثه یکی از ارکان بسیار مهم برای تثبیت حفظ است. برای این کار یکی از دوستان را انتخاب کنید تا بتوانید ساعاتی از روز را با هم سپری کرده و با یکدیگر تمرین نمایید. همچنین خواندن دعاهای وارد شده و کمک خواستن از خدا، اثر زیادی در آسان شدن و فهم قرآن دارد. امام علی - علیه السلام - از پیامبر اعظم - صلی الله علیه و آله - دعایی را نقل فرموده اند که با خواندن آن، به امید خدا، حفظ آسان تر می شود. و آن دعا این است:

الّلهُمَّ ارحَمنی بِتَرکِ مَعصیکَ اَبَداً ما اَبقَیتَنی وَارحَمنی مِن تَکَلُّفِ مالا یَعنینی وَارزُقنی حُسنَ المَنظَر فیما یُرضیک عَنّی وَاَلزِم قَلبی حِفظَ کِتابِکَ کَما عَلَّمتَنی وَارزُقنی اَن اَتلُوَهُ عَلَی النَّحوِ الَّذی یُرضیکَ عَنّی اَللّهُمَّ نَوِّر قَلبی بِکِتابِکَ بَصَری وَاشرَح بِه صَدری وَفَرِّح بِه قَلبی وَاطلِق بِه لِسانی وَاستَعمَل بِه بَدَنی وَقَوِّنی عَلی ذلِکَ وَاَعِنّی عَلَیهِ اِنَّهُ لا مُعینَ عَلَیهِ اِلّا اَنت لا اِلهَ اِلّا اَنت[5].

برای حفظ قرآن، نخست باید آیه اولِ هر سوره را حفظ کرد، سپس به سراغ آیه بعد رفت و آن را حفظ کرد، بعد از آن هر دو آیه را با هم از حفظ خواند، آن گاه آیه سوم و سپس هر سه آیه را از حفظ خواند و به همین ترتیب، آیات بعدی را باید حفظ کرد تا یک صفحه تمام شود؛ آن گاه یکایک صفحه های بعد را باید مانند صفحه اول حفظ کرد تا یک سوره به اتمام برسد. توجه به این نکته لازم است که تا یک قسمت خوب حفظ نشده، نباید به سراغ قسمت دیگر رفت. اگر شماره آیات نیز هم زمان با حفظ آیه حفظ شوند تأثیر مثبتی در حفظ بهتر دارد.

در تمرین آیات حفظ شده خواندن باید به ترتیب، سلسله وار و جزء به جزء باشد؛ نه به صورت پراکنده و متفرق.

در طول مدت حفظ باید از یک قرآن استفاده کرد، قرآنی با اندازه متوسط و خط عثمان طه. هر صفحه این قرآن باید دارای 15 خط باشد. صفحه های قرآن بدون نقش و نگار و ترجمه بوده و از زمینه روشن در آن استفاده شده باشد.

در تمرین و تکرار آیات، نباید از قرآن زیاد استفاده شود؛ بلکه بعد از چند بار خواندن یک آیه از روی قرآن، باید آیه از حفظ تکرار شود و هرگاه قسمتی از آن فراموش شد، باید از ذهن کمک گرفت و در صورتی که به یاد نیامد، به قرآن مراجعه شود.

یکی از روش های حفظ قرآن، نوشتن با دقت و سپردنِ به ذهن است. در این موضوع روایات بسیاری از ائمه اطهار - علیهم السلام - نیز وجود دارد؛ از جمله: اُکْتُبُوا فَاِنَّکُمْ لا تَحْفَظُونَ حَتّی تَکْتُبُوا[6] که از امام صادق - علیه السلام - نقل شده است.

ناامیدی گناه بزرگی است. هیچ گاه نباید ناامید شد و باید دانست که با پشتکار و اراده قوی است که عده ای توانسته اند به مقام های بالا برسند و حافظ قرآن شوند. چنانچه دارای قدرت حفظ بالایی نیستید، نباید در حفظ قرآن عجله کنید؛ زیرا نگه داری محفوظات قرآنی، مشکل تر از حفظ قرآن است و این نیاز به پشتکار و استمرار دارد.

دانستن ترجمه قرآن نیز در امر حفظ بهتر کمک شایانی می کند. چنانچه معنی آیاتی را که می خواهیم حفظ کنیم بدانیم، از آیات حفظ شده لذت بیشتری خواهیم برد و در زمان فراموشی نیز می تواند به یادآوری قرآن کمک کند.

مجددا متذکر می شود قرآنی که برای حفظ انتخاب می شود نباید دارای ترجمه باشد و فقط پیش از حفظ به ترجمه قرآن در کتب تفسیر یا قرآن های دارای ترجمه رجوع کنید و معانی آیات را بدانید. اما بهترین ترجمه دارای چه خصوصیاتی است؟

ترجمه مطلوب، ترجمه ای است که دو ویژگی ذیل را دارا باشد:

1ـ آیاتی که نیاز به تفسیر و توضیح دارند، به گونه ای ترجمه شوند که خواننده مقصود اصلی را دریابد و خود ترجمه، موجب پدید آمدن ابهام ها و اشکال هایی در ذهن خوانند نشود.

2ـ ترجمه به گونه ای نباشد که خواننده را از دست یابی به مضامین بلند آیات قرآنی محروم نماید.

با توجه به ملاک ها و معیارهای ذکر شده، به نظر می رسد ترجمه حضرت آیت الله مکارم شیرازی بهترین ترجمه باشد و بهترین خطاط قرآن نیز عثمان طه است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. اهمیت و روش حفظ قرآن، الیاس کلانتری

2. راهنمای حفظ قرآن،الحافظ علاء البصری و صفا الدین البصری، ترجمه ی محمد مهدی رضایی.

3. درس هایی از قرآن، فاطمه جهانگیر.

4. تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، آذر تاش آذر نوش.

منابع:

[1] مصباح الشریعه، ص53.

[2] کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج ۳، ص ۳۶۶، حدیث ۹۱۲۴.

[3] تحف العقول، ص70.

[4] التحریر و التنویر، ج20، ص180.

[5] اصول کافی، ج4، ص368.

[6] همان، ج۱، ص90.