انواع روشها در حفظ قرآن
برای حفظ قرآن روشهای متفاوت و گوناگونی وجود دارد که تمامی این روشها در دو روش خلاصه می شود:
1. حفظ ترتيبى: حفظ آيات از ابتداى قرآن تا پايان آن
2. حفظ موضوعى: به معناى حفظ آيات دسـتـه بـنـدى شـده در مـوضـوع هـاى مـتـفـاوت است
كسانى كه از حافظه متوسط و وقت بـيـشتـر برخوردارند، شايسته است در مسير حفظ ترتيبى گام بردارند. براى آنان كه از حافظه مـتـوسـط يـا فرصت كافى ندارند، حفظ موضوعى يا حفظ بعضى از سورهاى كوچك و داراى فضيلت سودمندتر است .
نقطه شروع
حـفـظ جـزء اول قرآن از حفظ جزء دوم مشكل تر است، و حفظ جزء دوم از جزء سوم دشوارتر. بدين سبب، کارشناسان حفظ معتقدند: هركه پنج جزء قرآن حفظ كند، بايد به حفظ كل قرآن اميدوار باشد . حـفـظ قـرآن در آغاز كار دشوارتر است و هر چه پيش تر رويم، دشوارى ها كمتر مى شود .از اين رو، شـايـسـته است براى جلوگيرى از دلسردى حفظ را از آسان ترين مكان آغاز كنيم .
موارد زير براى شروع حفظ مناسب ترين آيات شمرده مى شود:
الف ) فهرست سوره هاى قرآن
ب ) داستان هاى قرآن
ج ) جزء سى ام قرآن - كه سوره هايش كوچك و يادگيرى آن تا اندازه اى آسان تر است – که در بعضی از کشورها با عنوان عم جزء، جداگانه چاپ شده و متن درسى است.
كيفيت حفظ
نـخـست بايد سوره يا جزء مورد نظر را تقسيم بندى كرد سپس به حفظ آن پرداخت . با اين روش، حجم آيات سوره يا جزء كمتر و كار حافظ آسان تر مى شود پس از تقسيم بندى سوره يا جزء، نوبت به حفظ مى رسد .
براى حفظ دو راه وجود دارد:
الف ) حفظ آيات بر اساس صفحه
ب )حفظ آيات بر اساس شماره در راه اول، به طور متوسط سهميه هر روز يك صفحه است .
اگر كسى اين شيوه را انتخاب كرد، بـايـد تا آخر قرآن بدان پایبند بوده و بر اساس صفحه پيش برود . در شيوه دوم، مناسب ترين راه اين است كه آيات پنج تا پنج تا به خاطر سپرده شود، زيرا كسى كه شماره هاى 1، 5 ، 10 ، 15 و ... را حفظ كـنـد، شـماره هاى بين آنها را ناخود آگاه به خاطر مى سپارد و براى اين كار به تمركز فكر نـيـاز نـدارد . بـاايـن روش، خـوانـدن قرآن از آخر به اول نيز دشوارنيست و با اندكى تمرين امكان پذير است . بـايـد تـنـها پس از به خاطر سپردن دقيق يك آيه سراغ آيه ديگر رفت، وقتى آيه دوم به خاطر سـپـرده شـد، بايد دو آيه با هم تكرار شود و پس از اطمينان كامل، حفظ آيه سوم آغاز گردد .
بر ايـن اسـاس، وقـتـى پـنـج آيه به خاطر سپرده شد، بايد آن قدر به تكرار ادامه داد كه در ذهن قرار گیرد.
پس از اين مرحله، بايد آيات پنج گانه هر روز حداقل پنج بار با فاصله تكرار شود تا در ذهن تثبیت شود.
يك روان شناس مى گويد : به خاطر داشته باش كه نيمى از آنچه امروز مى خوانى پس از نيم ساعت فراموش خواهى كرد، و 23 آن را پـس از 9 سـاعـت و 34 آن رادر مـدت 6 روز و 45 آن را نـيـز در عـرض يـك مـاه از يـاد خواهى برد .بنابراين، راه تثبيت آيات در ذهن تكرار روزانه آنها در فاصله هاى مختلف و منظم است .
در روز بـعد، بايد ابتدا پنج آيه روز پيش را چندين بار از حفظ خواند و سپس به حفظ پنج آيه بعد روى آورد . به كارگيرى دقيق اين شيوه، حفظ قرآن كريم را آسان مى سازد .
در پـايـان ايـن بخش، بايد ياد آور شد كه براى حفظ آيه طولانى مى توان آن را به دو يا سه بخش تقسيم كرد و در مدت دو يا سه روز حفظ کرد.
كيفيت فدای كميت
آنچه به حافظ قرآن كمك مى كند و محفوظات قرآنى را متقن و مستحكم مى سازد، كيفيت محفوظات است نه كـمـيـت . حفظ آیات اندکی از قرآن به صورت قوی و با کیفیت از حفظ کل قرآن، آن هم به صورت ضعیف بهتر است. پس بايد به تكرار - حتى اگر به طولانى شدن بسيار زمان حفظ قرآن بينجامد - ارج نهاد، زيرا تكرار پيوسته محفوظات بر دوام و استحكام آن ها مى افزايد.
تثبيت محفوظات؛ تکرار تکرار تکرار
نـگهدارى هر پديده اى از ايجاد آن دشوارتر است . اين قانون در حفظ قرآن نيز جارى است . پس از مـرحـلـه دشـوار حـفظ، بايد در انديشه مرحله دشوارتر تثبيت محفوظات بود.
تثبيت آيات در ذهن به چند شكل زير انجام مى پذيرد:
1- تكرار
2- گوش سپردن به نوارهاى قرآنى
3- نوشتن آيات
در اين ميان، نيرومندترين و مؤثرترين ابزار، تكرار است كه در بحث آينده از آن، سخن گفته خواهد شد . شيوه تكرار خود به شكل هاى گوناگونى نيز تحقق مى يابد، براى مثال مى توان به سه شيوه زير اشاره كرد :
قرائت در نماز
قـرائت قـرآن در نمازهاى واجب و مستحب، نوعى تكرار شمرده مى شود . در نماز واجب بايد بعد از سـوره حـمـد يـك سـوره كـامل قرائت شود، ولى در نماز مستحبى بعد از حمد هر مقدار آيه خوانده شود، كافى است.
بااجراى اين روش، مى توان به تكرار محفوظات قرآنى پرداخت و آنها را در ذهن تثبیت کرد.
تكرار انفرادى
حافظ قرآن بايد روزانه بخشى از وقت خويش را به تكرار محفوظات اختصاص دهد . هركس با توجه بـه حـافظه و موقعيت خويش مى تواند زمان مورد نياز براى تكرار خود را در يابد، ولى تجربه نشان مى دهد كه بايد هر 10 روز يا حداكثر 30 روز به تدريج همه محفوظات قرآنى تكرار شود . از آن جا كه قرائت هر جزء به طور متوسط نيم ساعت وقت مى برد، مى توان جدول زير را به عنوان روش مطمئن استقرار محفوظات در ذهن، به عاشقان قرآن ارائه داد: كل قرآن، يك ساعت و نيم
20 جزء، يك ساعت
10 جزء، نيم ساعت
5 جزء، يك ربع
نـاگـفـته نماند، مهم تلاوت ترتیل قرآن است نه مرور آن در ذهن . افزون براين، بايد زمان تكرار در تمام روز تـقـسـيـم شود، براى مثال بهتر است حافظ كل قرآن زمان يك ساعت و نيم تكرار را به 3 نيم سـاعـت تـقـسـيـم كند: نيم ساعت صبح، نيم ساعت ظهر و نيم ساعت پيش از خواب شبانه . البته مطلوب آن است كه حافظ به زمان هاى ياد شده بسنده نكند و از هر فرصتى براى تكرار و استحكام محفوظاتش بهره گيرد .
قرآن در مورد مقدار قرآن خواندن مومنان مى فرمايد: [فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ[ (مزمل، آیه20) هر قدر ممكن است قرآن تلاوت كنيد .
خواندن محفوظات به ديگران
يـكـى از راههاى تكرار محفوظات قرآنى، خواندن قرآن برای ديگران است . حافظ قرآن هنگام عرضه به نقاط ابـهـام و ضـعـف خـود پـى برده و محفوظاتش متقن و مستحكم مى گردد . پيامبر اسلام (ص ) كـه فـصـيـح تـريـن مـردم اسـت و قـرآن را از جـبـرئيل دريافت مى كرد - در ماه رمضان هر سال محفوظاتش را بر جبرئيل عرضه مى داشت . صحابه نيز محفوظات خويش را بر پيامبر عرضه مى كردند تا بر درستى اندوخته هاى قرآنى شان مهر تاييد زنند و اطمينان يابند . حافظ قرآن مى تواند با شركت در محافل حفظ يا گزينش دوست به تكرار آيات بپردازد يا دست كم محفوظات خود را به يكى از بستگان و آشنايان تحویل دهد.
البته بهترین روش این است که حافظ یک هم بحث قرآنی برای خود پیدا کرده روزانه به بحث آیات قرآنی و تحویل دادن آن به یکدیگر مبادرت بورزند.