«و إذ قال ربک للملائکة إنّی جاعل فی الارض خلیفة…؛ و آنگاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من قرار دهنده خلیفه ای به روی زمین هستم…»(سوره بقره، ایه30)

بر اساس قرآن کریم، آدم در زمین و از خاک، آفریده شده است.1
در بعضی از ایات آمده که خداوند آدم را از خاک و در برخی از ایات دیگر اشاره دارد که از گل چسبناک:«طین لازبٍ»2 و در جای دیگر می گوید: از لجن: «من حمأٍ مسنون»3 و در جای دیگر از گلِ خشکی چون سفال: «خلق الانسان من صلصالٍ کالفخّار»4 آفرید.

قدر جامع این تعبیرها آن است که خداوند خلقت آدم را از خاک آغاز فرمود و سپس خاک را با آب در آمیخت و بصورت گِل در آورد و آنگاه لجن نمناک مانند سفال شد.5
و در وجه تسمیه آدم گفته اند که این کلمه عبری به معنای زمین و خاک است که معنای ساخته شده از خاک را تداعی می کند.برای این نام (آدم) چهار وجه ذکر شده است:

1. چون جسم آدم از خاک روی زمین گرفته شده است.(ادیم)
2. چون پوست او گندمگون بوده است.(آدم)
3. چون او از درآمیخته شدن عناصر گوناگون و نیروهای مختلف آفریده شده است.(أدمة: الفت و اختلاط).
4. چون او از دمیده شدن روح الهی معطّر شده است.(ادام: آنچه طعام را خوش بو می سازد.)6

بهشت آدم:

«و قلنا یا آدم اسکن أنت و زوجک الجنّة…؛و به آدم گفتیم،خود و همسرت در این بهشت سکونت گزینید.»(سوره بقره، ایه 35) «جنّة» در اصل به معنای پوشیده از دید است، چنان که «جنة اللّیل» یعنی:شب تاریک شد و به کودک پنهان در رحم، جنین و به موجودات نامریی جن گفته می شود، همینطور به زمین پوشیده از درخت جنّت؛ یعنی بوستان و بهشت گفته می شود.7

بهشتی که آدم و همسرش در آن سکونت داشتند، از نظر بعضی از مفسران، همان بهشت خلد برین و بعضی گفته اند: بهشتی از بهشت های آسمان غیر از بهشت خلد است؛زیرا بهشت خلد، بهشتی دائمی است که در آن تکلیف نیست. و بعضی نیز گفته اند:بهشت بوستانی از بوستان های روی زمین است.8 زیرا که شیطان به بهشت خلد راه ندارد.

الف: قرآن از قول شیطان نقل می کند که به آدم گفت:«هل أدّلک علی شجرة الخلد؛ایا می خواهی تو را به درخت خلد؛ راهنمایی کنم».(سوره طه، ایه 120)

ب: بعضی از فرمان هبوط چنین استفاده کرده اند که آدم در آسمان بود و فرود آمده است،این برداشت درست نیست؛ زیرا که قرآن درباره پیاده شدن حضرت نوح (علیه السلام) از کشتی می فرماید «اهبط بسلام منّا…»(سوره هود، ایه 48) و برای رفتن بنی اسرائیل به شهر می فرماید:«اهبطوا مصراً…»(سوره بقره، ایه 61)از واژه هبوط استفاده کرده است.

ج: و نیز بهشت اخروی همیشگی است:«خالدین فیها لایبغون عنها حولا؛اهل بهشت در آن جاودانند و از آنجا گرایش به هیچ جای دیگر را ندارند.»(سوره کهف، ایه 108) و بهشت آدم درست برخلاف آن است.9
از طرفی خداوند در آغاز داستان آدم به فرشتگان فرمود:«انّی جاعل فی الأرض خَلیفةً؛من قرار دهنده ای در زمین هستم…»( سوره بقره، ایه 30) و هیچ دلیلی نداریم که خداوند این آدمی را که در زمین آفریده به آسمانها برده باشد.

بهشت آدم در کدام نقطه زمین بوده است؟

از نظر تورات، رودی در بهشت جریان داشته که آدم را مشروب می ساخته و به چهارنهر تقسیم می شده است؛ نهر فیشون، جیحون، حدّقل و فرات.10
از نظر بعضی از مفسران، بهشت آدم احتمالاً سرزمین قدس بوده است.11و این احتمال مناسب با تأویل ایه فوق به فرمان سکونت بنی اسرائیل در سرزمین قدس در همین سوره است.«و اذ قلنا ادخلوا هذه القَریةَ فکلوا منها حیث شئتم رغداً…».(سوره بقره،ایه 58)

بهشت عدن که به موجب این داستان مسکن آدم بود، بنا به عقیده بعضی از محققان در شمال بین النهرین، در دشت فرات میان شهرهای عنه و هیت قرار داشت و بعضی از محققان آن را در ملتقای فعلی دجله و فرات میان شهرهای اور و اوریدو نزدیک به خلیج فارس می دانند.12
هبوط گاه آدم و حوّا در سر اندیب:
«قلنا اهبطوا منها جمیعاً…؛ گفتیم همگی از بهشت فرود ایید…»(سوره بقره، ایه 38)

در بسیاری از روایات، کوه سراندیب(سیلان یا سری لانکا) را در جنوب هندوستان به عنوان محل هبوط و اقامتگاه اولیه آدم (علیه السلام) ذکر کرده اند.13 در این جزیره کوهی است که پرتغالیها آن را کوه آدم نامیده اند و گفته می شود در آن کوه جای پای آدم است.14ارتفاع این کوه 7420 پاست.می گویند گیاهی که در این جزیره می روید از برگ هایی است که آدم با خود از بهشت حمل کرد.15

مسلمانان ، مسیحیان و بودائیان به زیارت جای پای آدم که بر روی سنگی بر فراز کوه آدم حک شده، می روند.16

منشاء این فکر که محل فرود آدم در جنوب هندوستان بوده،پندار بعضی از مفسران بر اساس آنچه در سِفر پیدایش تورات آمده است،می باشد.که در بهشت آدم چهار نهر جریان داشته که نخستین آن فیشون می باشد، فکر کرده اند رود نیشون نهر هند است و بهشت عدن در هندوستان و آدم و حوّا پس از خروج از هندوستان به جنوب جزیره سراندیب(سیلان) هبوط کرده اند.

اما وقتی باستان شناسان خرابه های بین النهرین را مورد کاوش قرار دادند، دریافتند که بهشت آدم در بین النهرین بوده است.17

نویسنده : مسعود عباسی جامد

پی نوشت:
1.«إنَّ مَثَلَ عیسی عندَاللهِ کَمَثَلِ آدمَ خَلَقُه من تُرابٍ…».(سوره آل عمران، ایه 59)
2. سوره صافات،ایه11.
3.سوره حجر،ایه26.
4. سوره الرحمن،ایه14.
5. تفسیر مجمع البیان، علامه طبرسی، ج 1، ص 187.
6.در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که بهشت آدمی از بوستان های دنیا بود که خورشید و ماه بر آن می تافت و اگر از بهشت اخروی بود، هرگز از آن رانده نمی شد.(تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 92)
7.تورات، سفر پیدایش 2؛ 14.
8. تفسیر انوار التنزیل، قاضی بیضاوی، ج 1، ص 49.
9.قاموس کتاب مقدس، جیمز هاکس، ص 602.
10. تفسیر طبری، ج 1، ص 121.
11. فرهنگ معین، محمد معین، اعلام، ج 11، ص 744.
12. تاریخ طبری، ج 1، ص 121 ـ 125 ، 126.
13. رحله ابن بطوطه، ج 4، ص 181 ـ 182.
14. مجله الهلال، سال 1352، شماره 7، ص 964.
15. تاریخ طبری، ج 1، ص 121 ـ 125 ، 126.
16. رحله ابن بطوطه، ج 4، ص 181 ـ 182.
17. مجله الهلال، سال 1352، شماره 7، ص 964.