«وَ إِسْماعیلَ وَ إِدْریسَ وَ ذَا الْکِفْلِ کُلُّ مِنَ الصّابِرینَ ، وَ أَدْخَلْناهُمْ فی رَحْمَتِنا إِنَّهُمْ مِنَ الصّالِحینَ» انبیاء/85 و86
«وَ اذْکُرْ إِسْماعیلَ وَ الْیسَعَ وَ ذَا الْکِفْلِ وَ کُلُّ مِنَ اْلأَخْیارِ» ص/48

نام ذوالکِفل

ذوالکِفل صفت یکی از انبیا بوده که در مورد مصداق آن بین علما اختلاف است. بعضی او را الیاس، برخی دیگر زکریا، گروهی یوشع بن نون، پاره ای حزقیل، برخی یونس بن متی و جمعی نیز بشر بن ایوب دانسته اند؛ اما در روایت امام علی علیه السلام نام دیگر ذوالکفل، یوشع بن نون است و در روایت امام جواد علیه السلام از وی به «عوید یا ابن ادریم» تعبیر شده است. علامه مجلسی روایت امام جواد علیه السلام را معتبرتر می داند. شاید بتوان بین این دو روایت این گونه جمع کرد که امام جواد علیه السلام اسم عبرانی، و امام علی علیه السلام نام عربی ایشان را بیان کرده اند. با توجه به بررسیهای انجام شده، این توجیه درباره دو روایت امام علی و امام جواد علیهماالسلام مقبول به نظر می رسد.

وجه نامگذاری

بحث دیگری که بین مورخین وجود دارد، وجه نامگذاری ذوالکفل است. وجوه گوناگون در مقام مطرح شده که به بعضی اشاره می شود:
وجه اول: ایشان متعهّد شده بود که هر روز صد رکعت نماز به جای آورد که به عَهْد و پیمان خویش وفا کرد.
وجه دوم: ایشان متکَفِّل امر بنی یسع شده بود تا بعد از الیسع علیه السلام زمام امت را عهده دار شود.
وجه سوم: بخت و اقبال خوبی داشت؛ لذا ذو الکفل نامیده شد.
وجه چهارم: جان هفتاد تن از انبیا را از کشته شدن نجات داد.
برای وجوه مذکور دلیل محکمی اقامه نشد، مگر وجه اول که امام باقر علیه السلام درباره آن می فرمایند:
« اَنّه نَبِی مُرْسَل سُمِّی بِه لِتَکَفُله بصیام نَهارِهِ و قِیام لَیله و القوْل بالحق فوَفی به». در این روایت وجه نامگذاری تکفل و تعهد به روزه و نماز و راستگویی عنوان شده است؛ چنان که شیخ روزبهان چنین سروده است:
به ناز یونس و یوشع به ذاکر حزقیل
به راست گفتن ذوالکفل و حکم ایلیا

ایا ذوالکِفل پیامبر است؟

باینکه برخی ایشان را پیامبر ندانسته و او را تنها عبد صالح خدا دانسته اند، ولی مشهور بین علما و مورخین این است که ذوالکفل پیامبر بوده است؛ چنان که اکثر مفسرین از کلمه «رَحْمَتِنا» در آیه شریف «وَ اَدْخَلْناهم فی رَحْمَتِنا اِنَّهمْ مِنَ الصَّالحین» انبیاء/86، نبوت و پیامبری ایشان را استفاده کرده اند. علاوه بر اینکه در روایت امام جواد و امام باقر علیهما السلام از ایشان به نبی مرسل تعبیر شده است. البته بعضی دیگر ایشان را جانشین الیسع دانسته اند.

ویژگیهای ذوالکِفل در قرآن و روایات

1. صبر : «و اسماعیل و ادریس و ذالکفل کُلٌّ مِنَ الصّابِرین» انبیا / 85
بین علما اختلاف است که صبر ایشان برای چه بوده؛ اما نتیجه ای که از جمع بین اقوال به دست می اید، این است که صبر ایشان بر بلاهای الهی و دوری از گناهان بوده است.
2. برخورداری از رحمت الهی: «و ادْخلناهم فی رَحْمَتِنا» انبیا/ 86
همان گونه که بیان شد، اکثر علما و مفسرین مقصود از رحمت را مقام نبوت بیان کرده اند.
3 . صالح بودن ذوالکفل: «إنَّهم مِنَ الصّالحین» انبیا/86
علامة شبّر در ذیل آیه یاد شده، اهل عمل بودن ایشان را نیز یکی از اوصاف ایشان بر می شمارد.
4. ذوالکفل از نیکان است: «وَ اذْکُرْ إِسْماعیلَ وَ الْیسَعَ وَ ذَا الْکِفْلِ وَ کُلٌّ مِنَ اْلأَخْیارِ» ص/48
در بعضی از دعاها نیز به این اوصاف اشاره شده است.
از سخنان امام جواد علیه السلام و امام باقر علیه السلام نیز استفاده می شود که:
5. ذوالکفل از انبیا و رسولان الهی است:«أنّه نبی مُرْسل»
6. ایشان دارای مقام و منصب قضاوت بود:« کان یقْضی بین النّاس».
بعضی از علما از مقام قضاوت چنین استفاده کرده اند که ایشان دارای حکومت بوده است.
7. خشمناک نشدن، مگر برای خداوند: « و لم یغْضَب الّا لِلّه عزوجل».

رسالت ذوالکِفل

با توجه به اطلاعات اندک در کتب تاریخی و تفسیری، می توان گفت نام ایشان «عویدیا ابن ادریم»، اهل حضرموت و یکی از انبیای بنی اسرائیل بوده است که بعد از حضرت سلیمان به نبوت برگزیده شد. اما نام مکانی که ذوالکفل در آن مبعوث شد، در کتب تاریخی ثبت نشده است. وی بین مردم قضاوت می کرد و هیچ گاه خشمگین نمی شد، مگر به خاطر خداوند . نقل کرده اند که روزی ابلیس فردی را بر ذوالکفل موکِّل کرد تا او را خشمگین و عضبناک کند، اما نتوانست به هدف خود برسد و سرافکنده و ناکام به سوی شیطان بازگشت.
در قاموس تورات نیز چنین آمده است: « عویدیا (ذوالکفل) یکی از انبیای بنی اسرائیل است که در سال 578 قبل از میلاد مسیح می زیسته و گمان می رود که ایشان هم عصر حضرت ارمیا و حزقیل بوده و کتابی داشته است که از کتب عهد قدیم به شمار می اید».

بشارت ظهور حضرت محمد در مصحف ذوالکِفل

همان طور که گفته شد، ذوالکفل نبی مرسل بوده و دارای کتاب است. علّامه مجلسی در بخش تاریخ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم تحت عنوان «البشائر بمولده و نبوته» می فرماید: «... و بشائر عویدیا (ذوالکفل) و حیقوق و حزقیل و دانیال ...». ایشان ضمن بر شمردن نام انبیایی که ظهور حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم را بشارت داده اند، حضرت ذوالکفل را نیز از جمله آنان دانسته است.

سرانجام ذوالکفل

در مورد سن وفات و محل دفن ایشان اختلاف است. برخی سن ایشان را هنگام وفات 75 سال و شام را آرامگاه وی دانسته اند که در صورت قبول این قول باید بپذیریم که نام وی بِشْربن ایوب است؛ چرا که بِشْر در سن 75 سالگی در شام به خاک سپرده شد، اما قبلا"گذشت که نام ذوالکفل عودیا بن ادریم است، نه بِشْربن ایوب . اما آنچه که صحیح به نظر می رسد، این است که قبر ایشان در بابل (عراق) ما بین حلّه و بغداد است و محل دفن ایشان «بَرْمَلاحَه» نام دارد.

آرامگاه ذوالکفل دو ویژگی دارد: اول اینکه نزدیک مسجد نَخیله است که در آن محرابی است که امام علی علیه السلام هنگامی که راهی جنگ صفین شده بود، در این مکان نماز گزارده و دیگر اینکه در نزدیکی قبر ذوالکفل قبر قاسم فرزند برومند امام موسی کاظم علیه السلام می باشد.

«سلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا"».