برخى از مفسران، «ذوالکفل» را فردى صالح و مؤمن شمرده اند. و به نظر برخى دیگر او از انبیاست. نامهاى مختلفى براى آن حضرت ذکر شده است. در روایتى از امام جواد (علیه السلام) آمده است: او از مرسلین بوده و پس از سلیمان بن داود (علیهما السلام) به رسالت رسیده و قضاوت مى کرده است، نام وى در روایت مزبور، «عدویا بن ادارین» مى باشد.

اسوه بودن ذوالکفل

خداوند در قرآن ذوالکفل را، اسوه و الگویى براى اهل تقوا معرفی نموده و می فرماید: « واسمـعیل وادریس وذا الکفل کل من الصـبرین» ترجمه: و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند (انبیاء، 85) هر یک از آنها در طول عمر خود در برابر دشمنان و یا مشکلات طاقت فرساى زندگى صبر و مقاومت به خرج دادند و هرگز در برابر این حوادث زانو نزدند و هر یک الگویى بودند از استقامت و پایمردى. و نیز می فرماید: «واذکر... و ذالکفل وکل من الاخیار* هـذا ذکر وان للمتقین لحسن مـاب» ترجمه: و یاد کن اسماعیل و یسع و ذو الکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یاد کردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست. (ص، 48 و 49). برداشت یاد شده از آنجاست که آیه شریفه، در صدد بیان سرگذشت شخصیتهاست که براى پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) و مؤمنان، درس آموز و سازنده است. هر یک از آن پیامبران الگو و اسوه اى در صبر و استقامت و اطاعت فرمان خدا بودند، مخصوصا اسماعیل که آماده شد جان خود را فداى راه او کند به همین دلیل" ذبیح الله" نامیده شد، با پدرش ابراهیم در بناى خانه کعبه و گرم کردن این کانون بزرگ و رسالتهاى دیگر همکارى فراوان داشت، توجه به زندگى آنان براى پیامبر اسلام (ص) و همه مسلمین الهام بخش است، و مطالعه زندگى این چنین مردان بزرگ به زندگى انسانها جهت مى دهد، روح تقوا و فداکارى و ایثار را در آنها زنده مى کند، و در برابر مشکلات و حوادث سخت مقاوم مى سازد. تعبیر به" کل من الأخیار" با توجه به اینکه همین توصیف (الاخیار) عینا در باره " ابراهیم" و " اسحاق" و " یعقوب" به عنوان آخرین صفت آمده بود ممکن است اشاره به این باشد که این سه پیامبر نیز داراى تمام اوصاف سه پیامبر پیشین بودند، چرا که" خیر مطلق" معنى وسیعى دارد که هم " نبوت" را شامل مى شود و هم توجه به سراى آخرت، و هم مقام عبودیت و علم و قدرت را.

فضایل حضرت ذوالکفل

1. برگزیدگى

قرآن حضرت ذوالکفل را از برگزیدگان خداوند معرفی می نماید: «...وذا الکفل وکل من الاخیار» ترجمه: و یاد کن اسماعیل و یسع و ذوالکفل را [که] همه از نیکان بودند. (ص، 48) «اخیار» مى تواند جمع خیر و یا خیر باشد. برداشت یاد شده بنا بر احتمال اول صورت گرفته است.

2. بهره مندى از رحمت خدا

خداوند برخوردارى ذوالکفل از رحمت الهى را اینگونه بیان نموده است: «...وذا الکفل...* وادخلنـهم فى رحمتنا انهم من الصــلحین» ترجمه: و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. و آنها را در جوار رحمت خود در آوردیم، همانا آنان از شایستگان بودند. (انبیاء، 85 و 86). در این آیه بهره مندى ذوالکفل از رحمت الهى، پیامد شایستگى و صبر وى معرفی شده است.

3. پیشگامى در خیرات

خداوند پیشگامى ذوالکفل را در کارهاى خیر اینگونه بیان نموده است: «...وذا الکفل...* فاستجبنا له ووهبنا له یحیى واصلحنا له زوجه انهم کانوا یسـرعون فى الخیرت ...» ترجمه: و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. پس دعاى او را اجابت نمودیم و یحیى را بدو بخشیدیم، و همسرش را براى او شایسته [و آماده ى حمل] کردیم همانا آنها در کارهاى نیک پیشقدم بودند و با بیم و امید ما را مى خواندند و در برابر ما خاشع بودند (انبیاء، 85 و 90). برداشت مزبور مبتنى بر این است که ضمیر «إنهم» به همه پیامبران مذکور در آیات پیشین برگردد.

4. تقوا

خداوند ذوالکفل را از تقواپیشگان معرفی می کند: «واذکر...وذا الکفل وکل من الاخیار* هـذا ذکر وان للمتقین لحسن مـاب» ترجمه: و یاد کن اسماعیل و یسع و ذو الکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یاد کردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست (ص 48 و 49). در این آیه تقواى ذوالکفل، عامل نیک فرجامى آن حضرت معرفی شده است. «مـاب» به معناى مرجع بازگشت است و منظور از «حسن مـاب» حسن عاقبت و سرانجام نیک است. گفتنى است که این برداشت بر این استوار است که مقصود از «متقین» پیامبرانى باشند که در آیات گذشته از آنان سخن گفته شده است.

5. خشوع

ذوالکفل، از خاشعان درگاه خداوند معرفی شده است: «...وذا الکفل...* ...وکانوا لنا خـشعین» و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند.و در برابر ما خاشع بودند (انبیاء، 85 و 90).

6. دعا

دعاى ذوالکفل، همراه با بیم و امید به درگاه الهى اینگونه بیان شده است: «...وذا الکفل...* ...ویدعوننا رغبـا ورهبـا ...» ترجمه: و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. و با بیم و امید ما را مى خواندند (انبیاء، 85 و 90).

7. صالح بودن

صالح بودن و شایستگى ذوالکفل، عامل بهره مندى وى از رحمت الهى معرفی شده است: «...وذا الکفل...* وادخلنـهم فى رحمتنا انهم من الصــلحین» و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. و آنها را در جوار رحمت خود در آوردیم، همانا آنان از شایستگان بودند (انبیاء، 85 و 86). جمله «إنهم من الصالحین» تعلیل براى «أدخلناهم فى رحمتنا» است.

8. صبر

خداوند ذوالکفل را در شمار صابران می آورد: «...وذا الکفل کل من الصـبرین» ترجمه: و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند (انبیاء، 85) همین صبر ذوالکفل، عاملى مؤثر در بهره مندى وی از رحمت الهى بوده است.

9. فرجام نیک

خداوند ذوالکفل را انسانى نیک فرجام و خوش عاقبت معرفی می نماید: «واذکر...وذا الکفل وکل من الاخیار* هـذا ذکر وان للمتقین لحسن مـاب» و یاد کن اسماعیل و یسع و ذو الکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یاد کردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست (ص، 48 و 49). در این آیات بیان می دارد که تقواى ذوالکفل موجب نیک فرجامى و خوش عاقبتى وى شده است.

10. نیکوکارى

نیکوکار بودن ذوالکفل از ناحیه خداوند اینگونه معرفی شده است: «واذکر...وذا الکفل وکل من الاخیار» و یاد کن اسماعیل و یسع و ذو الکفل را [که] همه از نیکان بودند (ص، 48).

پاداش ذوالکفل

خداوند به پاداش ذوالکفل در باغهاى بهشتى تحت عناوین آرامش در بهشت، برخوردارى ذوالکفل از آشامیدنیهاى بهشتى، باغهاى جاویدان بهشتى، میوه هاى فراوان بهشتى، میوه هاى بهشتى، همسران بهشتى، به عنوان پاداش اخروى وى اشاره نموده و می فرماید: «و اذکر إسماعیل و الیسع و ذا الکفل و کل من الأخیار* هاذا ذکر و إن للمتقین لحسن ماب* جنات عدن مفتحة لهم الأبواب* متکین فیها یدعون فیها بفاکهة کثیرة و شراب* و عندهم قاصرات الطرف أتراب» ترجمه: و یاد کن اسماعیل و یسع و ذو الکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یاد کردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست.بهشت هاى جاویدانى که درهاى آنها به رویشان باز است. در آن جا تکیه مى زنند [و] میوه هاى فراوان و نوشیدنى در آن جا طلب مى کنند. و در کنارشان [دلبران] همسالى است که به همسران خود چشم دوزند (ص 48 – 51).

یاد ذوالکفل

توصیه خداوند به پیامبر (صلى الله علیه وآله) به یادآورى سرگذشت ذوالکفل: خداوند می فرماید: «واذکر اسمـعیل والیسع و ذا الکفل و کل من الاخیار» (ص، 48) سرگذشت ذوالکفل، سازنده و عبرت آموز براى پیامبر (صلى الله علیه وآله) و مؤمنان:در قرآن آمده «...وذا الکفل کل من الصـبرین» ترجمه: و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند (انبیاء، 85). برداشت یاد شده مبتنى بر این است که نصب «اسماعیل ... وذالکفل» به وسیله عامل مقدرى چون «اذکر» یا «اذکروا» باشد.