چند سالی است مطالبه مقام معظم رهبری مبنی بر تربیت ۱۰ میلیون حافظ کل قرآن کریم مطرح شده که تحقق آن جامعه اسلامی ایران را به جامعه‌ای پولادین تبدیل خواهد کرد، اما از واقعیت موجود می‌توان دریافت روش‌ها و سیاست‌های موجود به هیچ وجه محقق‌کننده حتی بخش کوچکی از این چشم‌انداز نیست.
به گزارش ایکنا؛ یکی از کارشناسان قرآنی طی یادداشتی که آن را در اختیار ایکنا قرار داده است به نقد و بررسی طرح ملی حفظ قرآن کریم و وضعیت کشور برای تحقق این هدف پرداخته است. این کارشناس در یادداشت خود تلاش کرده است تا تصویری روشن و شفاف از جامعه برای رسیدن به ۱۰ میلیون حافظ قرآن کریم و شرایط رسیدن به این هدف را ترسیم کند. مشروح این یادداشت در ادامه آمده است؛
فارغ از سند ملی حفظ قرآن کریم و راهبردهای مطرح شده در آن که تحقق هدف تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن را طی فرآیندی ۲۰ ساله متصور شده است، با بررسی‌های صورت گرفته از عملکرد متولیان امور قرآنی کشور مشخص میشود تمام اتکای این نهادها در عرصه تربیت حافظ قرآن، به روش‌های اتخاذ شده و عملکرد دو مؤسسه مردمی قرآنی به نام‌های جامعةالقرآن الکریم و بیت‌الاحزان حضرت زهرا(س) می‌باشد. به عبارتی این دو مؤسسه دو بازوی اجرایی مدیران قرآنی کشور در حوزه حفظ قرآن کریم هستند و سایر مؤسسات حفظ موجود در کشور عمدتاً یا به طور مستقیم و یا با الهام از روش‌های آموزشی این مؤسسات و تحت مشاوره آنها به تربیت حافظ مشغول هستند.
اتکای مسئولان بر فعالیت دو مؤسسه مردم‌نهاد فعال در حوزه حفظ ولو از سر ناچاری هم باشد، اتفاقی قابل تقدیر و متناسب با اصل کلی مردمی‌سازی فعالیتهای قرآنی کشور است، اما به هیچ وجه منافی وظیفه ایشان در ریل‌گذاری صحیح برای تحقق چشم‌انداز نیست. این ریل‌گذاری باید ناظر بر وضع موجود، آن هم مبتنی بر مطالعه و ایجاد، اجرای آزمایشی و اصلاح و ارتقاء مستمر اقدامات مختلف در عرصه حفظ قرآن کریم صورت پذیرد.
این نوشته درصدد نقد فعالیت مؤسسات مردم‌نهاد یاد شده نیست و بر این باور است تقویت و تکثیر این‌گونه مؤسسات که با انگیزه و پشتیبانی مردمی به این سطح از عملکرد رسیده‌اند، باید یکی از راهبردهای اصلی متولیان امور قرآنی باشد. آنچه این سخن در پی بررسی آن است، بررسی و تحلیل بخشی از توان و امکان سنجی ظرفیت‌های موجود حفظ کشور در تحقق مطالبه ۱۰ میلیون حافظ کل قرآن کریم است.
لازم به ذکر است، آنچه در ادامه می‌آید حاصل بررسی میدانی عملکرد یکی از مهم‌ترین بازوهای تربیت حافظ قرآن کریم در کشور یعنی مؤسسه بیت‌الاحزان حضرت زهرا(س)، به مدت ۲ سال از طریق حضور در متن فرآیندهای اتخاذ شده برای حفظ قرآن در آنهاست.
تحلیل ایستار یکی از ارکان تربیت حافظ قرآن در کشور
مؤسسه بیت‌الاحزان حضرت زهرا(س)، شامل ۱۲ شعبه شبانه‌روزی و حدود ۲۹ شعبه طرح رحله و حدود ۱۷۰ مرکز روزانه می‌باشد که سالانه حدود ۳۰۰ حافظ کل قرآن را تربیت می‌کند.
شعب شبانه‌روزی مؤسسه بیت‌الاحزان، به صورت هدف‌مند و تخصصی، تحت پروژه‌ای یکساله اقدام به جذب و آموزش افراد برای حفظ کل قرآن کریم می‌کنند. در نتیجه این شعب می‌توانند هر ساله آمار مشخصی از تعداد حافظان خود ارائه دهند که قابل بررسی کمی و کیفی برای مسئولان مربوطه است و به طور مستقیم بر آمار حافظان کشور می‌افزاید در حالی که در بسترهای دیگر حفظ کشور، به دلیل بلند مدت بودن طول دوره حفظ و منفصل بودن مقاطع تحفیظی قرآن‌آموزان، مسئله حفظ کل، جدی نیست و معمولاً تعداد کمی از افراد موفق به فتح قله حفظ کل قرآن کریم می‌شوند. همچنین مؤسسه بیت‌الاحزان، در زمینه حفظ یکساله در کشور صاحب سبک بوده و می‌توان گفت رقبای دیگر خود را در این عرصه، پشت سر گذاشته است.
حال قصد داریم بررسی کنیم تا مشخص شود، با استفاده از ظرفیت مذکور، تربیت ۱۰ میلیون حافظ کل قرآن کریم به چند سال زمان نیاز دارد:
۳۳۳ ۳۳ سال (زمان مورد نیاز برای تربیت ده میلیون حافظ در کشور) = ۳۰۰ (تعداد حافظان تربیت شده در بیت الاحزان در یک سال) ÷۰۰۰/۰۰۰/۱۰ (تعداد مطلوب حافظین).
به عبارت دیگر باید گفت در شرایط ایده آل و بدون در نظر گرفتن موانع، ظرفیت کنونی این مؤسسه برای تربیت ۱۰ میلیون حافظ، به ۳۳ هزار سال زمان نیاز دارد. حال که ابعاد فعالیت مؤسسه بیت‌الاحزان تا حدودی روشن شد، برای شروع، نگاهی کلی به برآیند عملکرد این مؤسسه و وزن آن در تحقق مطالبه مقام معظم رهبری خواهیم داشت.
برای نمونه به تحلیل و بررسی یکی از شعب این مؤسسه که به نام حضرت امام سجاد(ع) مزین و در شهر مقدس قم مستقر است، می‌پردازیم. باید توجه داشت که این شعبه از بیت‌الاحزان با توجه به استقرار در شهر قم و نزدیک بودن به مرکز کشور، امکانات بهتری را برای قرآن‌آموزان، نسبت به شعب دیگر داراست.
تحلیل بازدهی یکی از شعب بیت‌الاحزان حضرت زهرا(س)
شعبه امام سجاد(ع) این مجموعه در دوره حفظ یکساله گذشته که از تابستان ۹۷ آغاز شده بود از ۱۲۰ نفر علاقه‌مند، ثبت نام به عمل می‌آورد که ۸۰ نفر از آنها، از طریق مصاحبه حضوری برای دوره آزمایشی پذیرفته شده و وارد دوره آزمایشی حفظ قرآن کریم شدند. پس از اتمام دوره آزمایشی در شهریور ماه ۹۷، از طریق برگزاری آزمون شفاهی، تعداد ۲۳ نفر از ایشان اجازه ورود به دوره اصلی را پیدا کردند و در نهایت، در تیرماه ۹۸ و در پایان سال تحفیظی ۱۲ نفر موفق به حفظ قرآن کریم شدند.
به عبارت دیگر، شعبه قم با توجه به تمام نقاط قوت خود، تنها ۱۰ درصد از مراجعه کنندگان علاقه‌مند حفظ قرآن را به عنوان خروجی موفق ارائه داده است. این نسبت، در سایر شعب نیز در همین حدود است.
حال این مطلب به ذهن می‌رسد که می‌بایست هرچه سریع‌تر حمایت‌های مالی از این مؤسسه را افزایش داد تا بتواند ظرفیت خود را در این مسیر افزایش دهد.
بدیهی است که اگر این موسسه بودجه قرآنی کشور را در اختیار داشته باشد تعداد مدارس شبانه‌روزی را افزایش خواهد داد اما آیا با این افزایش و سرمایه‌گذاری کلان قادر هست در چشم‌اندازی نزدیک موفق به تربیت ۱۰ میلیون حافظ کل قرآن شود؟!
برای پاسخ به این سؤال شرایط ایده‌آل را در نظر می‌گیریم. فرض کنید مؤسسه بیت‌الاحزان در همه ۱۱۴۸ شهر ایران شعبه شبانه روزی داشته باشد. اگر همین رویه را ادامه دهد خروجی هر شعبه به طور متوسط سالانه ۲۰ نفر خواهد بود که با احتساب ۱۱۴۸ شعبه، حدود ۴۳۵ سال زمان می‌خواهد که کشور را به وضعیت مطلوب ۱۰ میلیون حافظ برساند.
۴۳۵ =۲۲۹۶۰÷۰۰۰/۰۰۰/۱۰ ۲۲۹۶۰ =۱۱۴۸×۲۰
البته تحلیل‌های خطی در فرآیندهای اجتماعی کارآمد نیست. در نگاه سیستمی، باید سایر عوامل و شرایط مؤثر در نتیجه مسئله را هم مورد بررسی قرار داد؛ عواملی همچون محدودیت منابع مالی، محدودیت منابع نیروی انسانی، شرایط جغرافیایی، کاهش نرخ رشد جمعیت، کاهش اقبال عمومی مردم برای حفظ قرآن و غیره که همه و همه از جمله موانع جدی سد راه حرکت تربیت حافظان قرآن کشور می‌باشد را نیز می‌بایست مورد بررسی قرار داد. با این اوصاف باید بررسی کرد که در حقیقت چندسال زمان نیاز داریم که با ظرفیت‌ها و موانع یاد شده در بالا، به قله مطلوب حفظ کشور دست یابیم؟
در مثالی می‌توان گفت که یکی از محدودیت‌ها و موانع اصلی در برابر بیت‌الاحزان، جامعه مخاطب این مجموعه است. خوب است بدانید دامنه مخاطبین این مؤسسه، نوجوانان و جوانان رده سنی ۱۵-۲۴ سال، مجرد و با جنسیت مذکر می‌باشند چرا که اغلب شعب شبانه‌روزی این مؤسسه، ویژه آقایان است.
اگر هرم جمعیت ایران در سال ۱۳۹۵ را مبنا قرار دهیم تعداد مخاطبین این مؤسسه بر اساس سن و جنسیت آنها زیر ۱۰ میلیون نفر خواهد بود. به عبارت دیگر ایران اصلاً ۱۰ میلیون نوجوان و جوان ۱۵ تا ۲۴ ساله با جنسیت مرد و وضعیت مجرد را ندارد و با توجه به سیر نزولی رشد جمعیت در سال‌های آتی، همین تعداد نیز رو به کاهش خواهد بود.
البته باید این را هم در نظر داشت که از این تعداد مخاطب چند نفر رغبت به حفظ قرآن دارند، مخصوصاً اینکه در این رده سنی، افراد درگیر مسائلی چون کنکور، تحصیلات تکمیلی، خدمت سربازی و ازدواج هستند که عموماً به استقلال نسبی نرسیدند و رضایت خانواده‌ها را هم باید در نظر گرفت که آیا خواهان آن هستند که فرزندشان، یک سال روند پیشرفت خود را تعلیق و به حفظ قرآن بپردازد؟!
چشم‌ها را باید شست!
یادداشت حاضر تنها به تحلیل و بررسیِ جزئی از واقعیت موجود در عرصه حفظ قرآن کشور پرداخت و با همین بررسی محدود مشخص شد که دست‌اندرکاران این عرصه، تا چه حد نسبت به ابعاد تربیت ۱۰ میلیون نفر حافظ قرآن کریم، غافل‌اند. همین امر منجر شده است در طراحی سیاست‌ها، به راهبردهای ناکارآمدی همچون سند ملی حفظ متکی شوند. سندی که در وصول اولین چشم‌انداز خود ناکام ماند و هنوز متولد نشده از دنیا رفت!
این مطلب مستلزم آن است تا با درک دقیقی از شرایط و توان‌مندی موجود در کشور در مسیر تحقق ۱۰ میلیون حافظ قرآن، به صورتی واقع‌بینانه و کارشناسی‌شده، اقدام به طراحی سند راهبردی مناسبی کرده و به گونه‌ای مسئولانه در صدد اجرای آن برآیند.
همچنین با توجه به کاهش چشمگیر نرخ رشد جمعیت در ایران، لازم است در سریع‌ترین زمان ممکن، مانع این حجم از اتلاف زمان، منابع و ظرفیت‌ها در تحقق این مطالبه مهم، گردید.
حسن فاضل‌نیا، عضو مرکز مطالعات راهبردی حوزه بقیه‌الله الاعظم(عج)
