حفظ قرآن کریم، این تحفه گران بهای الهی، توفیقی است که شامل هر کس نمی شود؛ زیرا قرآن بسی با ارزش و نورانی است و فقط دل های پاک و نورانی شایسته آن هستند؛ ولی دل هایی که بر اثر ارتکاب به گناه چرکین و آلوده گردیده اند، هیچ صلاحیتی برای پذیرش انوار مقدس قرآن نخواهند داشت: (وَ الَّذی خَبُثَ لا یَخْرُجُ إِلاّ نَکِدًا اعراف/58.)
خوشبختانه در سالهای اخیر با کوشش مؤسسات قرآنی ، تعداد حفاظ قرآن کریم به حد شایسته ای رسیده است و خیل عظیم جوانان و نوجوانان از خوان قرآن کریم بهره ها می برند، ولی هنوز تا زمانی که این مهم به حد اعلای خود برسد ، فاصله ای بس طولانی وجود دارد، اما همین مقدار هم قابل تحسین و ستایش است . در این مقاله برآنیم تا در حد توان مشکلاتی را که فراروی مسئله خطیر حفظ قرآن کریم وجود دارد، بیان و راه رفع آنها را ذکر کنیم وَ ما تَوْفیقی إِلاّ بِاللّهِ هود/88 . (
مشکلات حفظ قرآن کریم در یک تقسیم بندی کلی به 3 قسمت تقسیم می گردد :
1.مشکلات پیش از حفظ؛
2. مشکلات هنگام حفظ؛
3. مشکلات بعد از حفظ.
ابتدا به بررسی مشکلات پیش از حفظ می پردازیم و ان شاءالله در آینده، به دو موضوع دیگر خواهیم پرداخت .
1.مشکلات پیش از حفظ قرآن کریم: هر فردی که تصمیم به انجام کاری می گیرد، خواه ناخواه دچار نوعی مشکلات و چالش ها می گردد که برای رسیدن به هدف خود باید از آنها عبور نماید. حفظ قرآن کریم نیز از این قاعده مستثنا نیست و فرد برای رسیدن به حفظ مطلوب و قوی، باید چه پیش از حفظ و چه هنگام حفظ و چه بعد از حفظ، با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم کند. مشکلات پیش از حفظ قرآن عبارت اند از :
الف) نبود انگیزه: انسان برای انجام هر کاری در درجه اول نیازمند انگیزه ای است که او را به انجام آن کار تشویق کند. انگیزه عاملی است درونی که رفتار انسان را در جهت رسیدن به هدفی خاص هدایت می کند. برای هر رفتاری که از انسان سر می زند ، می توان انگیزه یا انگیزه هایی را جستجو کرد. هر قدر انگیزه ها قوی تر باشند، رفتارهای فرد با شدت و جدیت بیشتری به نتیجه می رسند. (اصول تربیت ، ص61)
حفظ قرآن کریم نیز به انگیزه ای قوی و واقعی نیاز دارد . انگیزه های غیر واقعی و واهی هیچ وقت انسان را در رسیدن به مقصود یاری نمی کند ؛ بلکه در بعضی موارد او را کاملاً ناامید و سرخورده می کند . اهدافی که در حفظ قرآن می توانند مد نظر فرد باشند، به دو دسته تقسیم می شوند: اهداف معنوی و اهداف مادی.
یکی از انگیزه های معنوی حفظ قرآن کریم، درک جایگاه معنوی حفاظ است . در روایات زیادی مقام معنوی حفاظ قرآن در نزد خداوند تبیین شده است که ما از باب نمونه به چند روایت اشاره می کنیم :
قال رسول الله صلی الله علیه وآله:« مَن قَرَأ الْقُرآنَ مِنْ حِفْظِهِ وَ ظَنَّ اَنْ لَنْ یَغْفِرَ اللهَ لَهُ فَهُوَ مِمَّنْ اِسْتَهْزَءَ بِآیَاتِ اللهِ؛( مستدرک الوسائل ، ج4 ، ص 269) کسی که قرآن کریم را از حفظ بخواند و گمان کند که خداوند او را نمی بخشد از کسانی است که آیات خدا را به مسخره گرفته است ».
قال رسول الله صلی الله علیه و آله»: اِنَّ اَهْلَ الْقُرآنِ فِی اَعْلیَ دَرَجَةٍ مِنَ الآدَمیینَ مَا خَلاَ النَّبیینَ وَ الْمُرْسَلِینَ فَلاَ تَسْتَضْعِفُوا اَهْلَ القُرآنِ حُقُوقَهُمْ فَاِنَّ لَهُم مِنَ اللهِ العَزِیزِالْجَّبَارِ لَمَکَاناً عَلِیاً ؛ (وسائل الشیعه،ج6 ،ص174) اهل قرآن در بلند ترین درجه از درجات انسان هایند غیر از انبیا و مُرسلین . پس حقوق اهل قرآن را ضعیف نشمارید. به درستی که برای ایشان نزد خداوند مکانی بلند مرتبه وجود دارد .»
حضرت آیت الله جوادی آملی در تبیین جایگاه حفاظ قرآن می فرمایند: همان گونه که خداوند می فرماید:( اِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ اِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ( )حجر/9) ، و وعده محافظت از قرآن را داده است ،ظرفی را که قرآن در آن جای گرفته است نیز حفظ می کند .
این بود خلاصه ای از انگیزه های معنوی که فرد می تواند برای حفظ قرآن لحاظ کند.
اما انگیزه های مادی نیز می توانند محرکی برای حفظ قرآن کریم باشند ؛ هرچند از لحاظ ارزش مانند انگیزه های معنوی نیستند . انگیزه های مادی به سبب روحیات و شخصیت های افراد، تنوع زیادی دارند؛ گروهی از آنان مقدس و مشروع ، و گروهی غیر مقدس و نامشروع می باشند . شخصی که قدم به وادی حفظ قرآن نهاده است، باید از اهداف غیر مقدس دوری کند ؛ و گرنه علاوه بر اینکه حفظ قرآن کریم هیچ سودی به حال او ندارد و در هدایت او کوچک ترین تأثیری نمی گذارد: (وَ لا یَزیدُ الظّالِمینَ إِلاّ خَسارًا، إسراء/82 )،جزء افرادی خواهد بود که قرآن می خوانند، ولی قرآن ایشان را لعنت می کند؛ چنان که رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم فرمود:« رُبَّ تَالِ القرآن و القرآن یلعنه؛ (مستدرک الوسائل، ج4 ،ص 249) چه بسا قاری قرآنی که قرآن او را لعنت می کند«.
اهداف مادی حفظ قرآن کریم مانند شکوفایی استعداد، شرکت در مسابقات قرآن، استفاده از مزایای حفظ قرآن در اجتماع و ... می باشند که به جهت پرهیز از اطاله کلام از بررسی آنان صرف نظر می کنیم .
ب) نداشتن اعتماد به نفس :یکی از مشکلات اغلب افرادی که قصد حفظ قرآن کریم را دارند، نداشتن اعتماد به نفس است . اگر شما قصد حفظ قرآن را دارید، از هم اکنون منفی بافی را در مورد خودتان کنار بگذارید و از گفتن جملاتی مانند « من نمی توانم قرآن حفظ کنم » ،« استعداد من کم است» ،« من برای این کار ساخته نشده ام » دوری کنید و در عوض مثبت اندیش باشید و جملاتی مانند« من می خواهم پس می توانم» ، « من شروع می کنم و حتماً موفق می شوم» ، « من به خود اعتماد کامل دارم » را به خود القا کنید . وقتی منفی اندیش باشید از بین پدیده های جهان روی نیروها و نکات منفی تمرکز کرده و انرژی منفی جهان را به سوی خود جلب می کنید و ناآگاهانه نیروهای منفی و مخربی چون غرور و تکبر ، حسادت ، حرص و طمع ، انتقام و کینه توزی و نا امیدی را بر خود حاکم می سازید و دچار انواع امراض روحی و جسمی می گردید. پس سعی کنید از نعمت هایی که خداوند متعال به شما ارزانی داشته است، به بهترین وجه استفاده و در همة کارهایتان به او توکل کنید که هدایت خداوند را نصیب خود کند: (وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا ... (عنکبوت،69).
