بيست نكته در باره حفظ
محمد حاج ابوالقاسم
1. در كار حفظ از عنايات اهل‌بيت عليهم‌السلام بهره بگيريم تا حفظ ما درجهت ارتقاي معنويتمان مؤثر باشد؛ نه آنكه خداي نكرده حجابي نفساني و مايه نزول انسان باشد كه اگر انسان به علم خود عمل ننمايد، فاصله‌اش از خدا بيشتر خواهد شد. از امام سجاد عليه‌السلام نقل شده است كه: فَانَّ الْعِلْمَ اذَا لَمْ يُعْمَلْ بِهِ لَمْ يَزْدَدْ صَاحِبُهُ الَّا كُفْرا وَ لَمْ يَزْدَدْ مِنَ اللَّهِ الَّا بُعْدا1.
2. براي به دست آوردن اخلاص كه رمز اصلي موفقيت حافظ است، سعي كنيم كار حفظ حتي‌المقدور بي سر و صدا و بدون اطلاع آشنايان و نزديكان انجام بگيرد. البته شركت در برخي محافل مانند مسابقات قرآني و محافل انس با قرآن كه براي تسلط انسان مفيد است، بايد انجام بگيرد و در عين حال جوانب اخلاص و قصد قربت مورد توجه قرار بگيرد.
3. شركت در جلسات حفظ و استفاده بردن از اساتيد با تجربه در جهت كسب مهارت و تسلط انسان بسيار مؤثر و مهم است. استاد حفظ مي‌تواند با ايجاد انگيزه، انتقال تجربيات خود در زمينه شيوه حفظ آيات مشابه و ارائه رمزهايي براي جلوگيري از اشتباه، شما را راهنمايي نمايد.
4. كار حفظ نيازمند يك يار همراه است تا با كمك وي بتوانيد محفوظات خود را مورد ارزيابي قرار بدهيد و با برنامه روزانه خود به همراه او به كارتان نظم و انضباط ببخشيد. بهترين كس براي اين كار در مورد جوانان متأهل، همسر آنهاست و در غيرمتأهلان، دوستاني‌اند كه درجلسه حفظ با آنها همراه‌اند.
5. حفظ قرآن نيازمند انگيزه اي قوي است و اگر از آغاز اين كار را با قدرت آغاز نكنيد و با تسلط لازم به پيش نرويد، ممكن است پس از مدتي احساس خستگي و دلسردي به شما دست دهد. پس سعي كنيد خشت اول را درست قرار دهيد، والّا ديوار شما كج بالا مي‌رود و روزي فرو مي‌ريزد.
6. در كار حفظ عجله نكنيد و سعي كنيد از حفظ قرآن لذت ببريد و به اين كار به ديد تفريحِ روحانيِ فرح‌بخش بنگريد. براي اين منظور لازم است به معناي آيات توجه نماييد و با زمزمه كردن آيات حفظ شده، در خلوتهاي خودتان، به بالا رفتن معنويت و نورانيتتان كمك كنيد.
7. براي حفظ، زمان و مكان مناسبي را انتخاب كنيد كه از هياهوي زندگي روزمره دور باشيد و بتوانيد با فراغت بال و در خلوت به اين كار نوراني بپردازيد. به نظر مي‌رسد ابتداي روز، مناسب‌ترين زمان براي اين كار باشد و لازم است زمان حفظ را تغيير ندهيد؛ چراكه با مداومت بر حفظ در يك زمان خاص، كار حفظ بر انسان آسان مي‌شود و به حفظ در آن زمان عادت مي‌نمايد. در مورد مكان حفظ نيز خلوت بودن و عدم تغيير آن‌را مراعات نماييد.
8. آنچه مهم‌تر از حفظ است، تكرار محفوظات است و بايد بدانيم كه ضامن از دست نرفتن زحمات حافظ، تكرار آيات است ولذا لازم است با توجه به برنامه‌هايي كه در مقالات قبل گفته شد، به تكرار محفوظات بپردازيد تا از فراموشي آيات مصون بمانيد.
9. به‌هنگام تكرار آيات، خطاهاي احتمالي رايادداشت كنيد و براي آنها سرمايه‌گذاري ويژه‌اي داشته باشيد و با ريشه‌يابي علت خطاها در جهت برطرف كردن آن گام برداريد. اگر خطاي شما معلول فراموشي باشد، با تكرار و حفظ مجدد آيات آن خطا برطرف مي‌شود؛ اما اگر خطا ناشي از تشابه آيات باشد، لازم است با يك برنامه خاص به رمزگذاري آيات بپردازيد و از اشتباه جلوگيري نماييد.
10. لازم است براي جلوگيري از اشتباه آيات مشابه آنها را در دفتري خاص گردآوري كنيد و با توجه به معناي آيات و يا تفاوتهاي ظريفي كه در كلمات دو آيه وجود دارد، آنها را رمزگذاري فرماييد و با به‌خاطر سپردن رمزها از به‌وجود آمدن خطاها جلوگيري نماييد.
11. براي تسلط بيشتر لازم است از روي يك چاپ قرآن حفظ نماييد تا بتوانيد مكان آيه را در صفحه به‌خاطر بسپاريد. خط عثمان طه از بهترين خطها براي حفظ محسوب مي‌شود.
12. استفاده از نوار ترتيل براي سهولت در كار حفظ و نيز بهتر به خاطر سپردن آيات تاثير به‌سزايي دارد و از طرف ديگر در فراگيري عملي قواعد تجويدي مفيد خواهد بود.
13. بهتر است اگر از نوار ترتيل استفاده مي‌نماييد، همواره از نوار يك قاري معين استفاده كنيد تا هم سبك ترتيل وي را فرا بگيريد و هم بتوانيد با كمك گرفتن از لحن خاص در تلاوت آيه در تثبيت محفوظات خود موفق‌تر باشيد.
14. مطالعه تفسير و دانستن ترجمه آيات، علاوه بر اينكه به فراگيري آيات كمك مي‌كند، موجب لذت بردن از كار حفظ و احساس معنويت بيشتر و ضامن استقامت شما در مسير حفظ خواهد بود. بنا بر اين حتماً از تفسير قرآن در مسير حفظ بهره بگيريد.
15. پس از اينكه حافظ شديد، با تشكيل يك جلسه حفظ به حافظ شدن ديگران كمك نماييد تا بدين‌وسيله هم زكات علم را كه نشر آن مي‌باشد به‌جاي آورده باشيد و هم به تقويت حفظ خود كمك كرده باشيد.
16. براي اينكه آيات را فراموش نكنيد، سعي كنيد با توجه به فضايل سور در مناسبتهاي مختلف معنوي سوره‌هايي را كه سفارش شده است، بخوانيد.
17. براي حفظ كودكان خود شتاب نكنيد؛ زيرا اكثر كودكان زير دبستان، توانايي لازم براي حفظ كل قرآن را ندارند و البته برخي از كودكان كه از توانايي خاصي برخوردارند، مي‌توانند تحت نظارت مراكز معتبر قرآني به حفظ قرآن بپردازند و ساير كودكان به تناسب استعدادشان مي‌توانند بخشهايي از جزء سي‌ام قرآن را حفظ كنند و زمينه لازم را براي حفظ كل قرآن در سنين نوجواني به دست آورند. براي اين منظور مي‌توانيد با تكرار آيات در منزل و با استفاده از نوار ترتيل به حفظ كودكتان كمك كنيد و البته بيش از ابزارهاي تهديدي، از ابزارهاي تشويقي استفاده نماييد.
18. حافظ قرآن از ديگران به مراعات تقوا و خضوع و خشوع در نهان و آشكار سزاوارتر است. پس مراقب رفتار و كردار خود باشيد و سعي كنيد مايه افتخار قرآن و اهل‌بيت عليهم‌السلام باشيد. رسول خدا صلي‌‌الله‌عليه‌وآله فرمود: انَّ احَقَّ النَّاسِ بِالتَّخَشُّعِ فِي السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ لَحَامِلُ الْقُرْانِ وَ انَّ احَقَّ النَّاسِ فِي السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ لَحَامِلُ الْقُرْآنِ2.
19. انس با قرآن توفيقي است كه بزرگ‌تر از آن نعمتي يافت نمي‌شود و اگر كسي كه واجد اين نعمت است، به نعمتهاي ديگران حسرت بخورد، مورد مذمت روايات قرار گرفته است.
20. فراموش كردن محفوظات به فتواي برخي علماي اعلام جايز نيست. پس بكوشيم با كوتاهي در حفظ، اين نعمت بزرگ را از دست ندهيم. امام صادق عليه‌السلام فرمود: مَنْ نَسِيَ سُورَةً مِنَ الْقُرْانِ مُثِّلَتْ لَهُ فِي صُورَةٍ حَسَنَةٍ وَ دَرَجَةٍ رَفِيعَةٍ فِي الْجَنَّةِ فَاذَا رَاهَا قَالَ مَا انْتِ مَا احْسَنَكِ لَيْتَكِ لِي فَيَقُولُ ا مَا تَعْرِفُنِي انَا سُورَةُ كَذَا وَ كَذَا وَ لَوْ لَمْ تَنْسَنِي رَفَعْتُكَ الَى هَذَا3؛ هركس سوره‌اي از قرآن را فراموش كند، آن سوره به صورتي زيبا در مقابلش مجسم مي‌شود و او بدان صورت زيبا و درجه بلند مي‌گويد: اي‌كاش تو از آن من بودي! و او پاسخ مي‌دهد: آيا مرا نمي‌شناسي؟ من فلان سوره هستم كه تو مرا فراموش كرده‌اي و اگر فراموش نمي‌كردي، امروز من از آن تو بودم.
پي‌نوشتها
1. كافي، ج1، ص44.
2. همان، ج2، ص604.
3. همان،ج2، ص608
-->
