نویسندگان: اسدالله وطنی

منبع: رشد آموزش قرآن 1382 شماره 3

در آموزش قرآن کریم، در هر مرحله‏ ای، اعم از آموزش روخوانی و روان‏خوانی یا مفاهیم و مانند آن، باید سعی شود که علاقه دانش‏ آموزان نسبت به درس و کلاس افزایش یابد و شور و شوقی برای این کار در آن‏ها به وجود آید. این اشتیاق با راه‏ هایی که معلم در کلاس پیش می‏گیرد و روش‏هایی که به اجرا درمی‏ آورد، باید زیادتر شود و تا پایان درس و کلاس باقی بماند.
برای این کار، علاوه بر روش‏ها و مهارت‏هایی که در کتاب‏های روش‏ها، فنون و مهارت‏های تدریس نوشته شده است، گاه تجربه‏ های یک معلم هم می‏تواند برای معلمان و دبیران دیگر کارساز و مشکل‏ گشا باشد که در حد امکانات و توان، در کلاس خود آن‏ها را اجرا کنند.مواردی که در ذیل می‏آید، تجربه‏ هایی هستند که در طول سال‏های تدریس درس قرآن به دست آمده و در کلاس درس اجرا شده‏ اند؛آن‏هم در کلاس‏های بالای 40 نفر دانش‏ آموز، در جنوب و مناطق جنوبی شهر تهران، که ان شاء الله برای همکاران عزیز و ارجمند و معلمان قرآن، مفید واقع شود.

1.برگزاری کلاس قرآن، خارج از کلاس درس. تا حد امکان سعی می‏کردم، کلاس قرآن در نمازخانه مدرسه برگزار شود.این مسأله سبب می‏ شد که کلاس از حالت یکنواخت درسی خارج شود و شکل مخصوص کلاس قرآن به خود بگیرد.البته در یکی دو مدرسه هم که مسجد در کنار مدرسه یا چند تجربه در جذب دانش ‏آموزان به آموزش قرآن کریم اسدالله وطنی‏ نزدیک مدرسه بود، ضمن هماهنگی با هیأت امنا و امام جماعت مسجد و مدیر مدرسه، بیش‏تر کلاس‏ها را در مسجد برگزار می‏کردم.

2.استفاده از رحل برای تلاوت قرآن کریم.سعی می‏کردم که به تعداد دانش‏ آموزان، رحل تهیه شود؛حال به صورت خرید یا در صورت امکان، امانت یا به هر شکل ممکن دیگر.در بعضی از کلاس‏ها هم که رحل به اندازه کافی نبود، از جعبه‏ های یک اندازه که بخشی از آن بریده شده و برای استفاده مناسب شده بود، استفاده می‏کردیم.
کم‏کم که تعدادی رحل تهیه می‏شد، آن‏ها را به کسانی می ‏دادیم که مرحله ‏ای از آموزش قرآن را گذرانده بودند و یا در اثر تمرین و ممارست، موفق به یادگیری روخوانی یا مفاهیم و...شده بودند.این امر سبب تشویق دیگران برای یادگیری می‏ شد.

3.وضو گرفتن برای حضور در کلاس. دانش‏ آموزان را برای شرکت در کلاس، به وضو گرفتن تشویق می‏کردم.البته داشتن طهارت هنگام دست زدن به کلمات و آیات و غیره توصیه می‏شد، ولی معمولا الزام و اجباری در کار نبود.البته معمولا قریب به اتفاق دانش‏ آموزان با وضو در کلاس قرآن حاضر می ‏شدند.

4.شرح ضرب ‏المثل‏های قرآنی. آیات یا قسمت‏هایی از آن‏ها را که به صورت مثال یا ضرب‏ المثل در صحبت‏های روزمره به کار می‏روند، در کلاس می‏گفتم و به دانش ‏آموزان توصیه می‏کردم که این آیات را در دفتری یادداشت کنند، مفهوم و موارد استفاده آن‏ها را نیز بنویسند؛ مانند:

انما المؤمنون اخوه، لیس للانسان الا ما سعی، ان مع العسر یسری، ان النفس الاماره بالسوء الا ما رحم ربّیو موارد دیگر.

5.حفظ و ترجمه دعاهای قرآنی، برای خواندن و تکرار دعاها و همچنین تلاوت آن‏ها در قنوت نماز و غیره.توصیه به آموزش و یادگیری دعاهایی که خداوند به بندگان خود برای درخواست نیازشان دستور فرموده است، علاوه بر اثر مثبت و سازنده در فرد، سبب تشویق به یادگیری می‏شود.

6.بهره گرفتن از داستان‏های انبیا.نمونه‏ های جالب توجه از داستان‏های انبیای الهی و مثال‏های مربوط به آن‏ها، زمانی که به صورت مناسب و درخور بحث و مسائل مطرح شده در کلاس بیان می‏شوند، برای دانش‏ آموزان زیبایی و جذابیت خاص دارند.این امر سبب ایجاد و افزایش اشتیاق آنان خواهد شد؛مانند داستان بنی اسرائیل، ایرادهای بنی اسرائیل، قصه عزیر، قصه حضرت موسی(ع)و خضر، مؤمن آل فرعون، آسیه و موارد فراوان دیگری از این دست.

7.برگزاری مسابقه از آثار قلمی دانش‏ آموزان در مورد یک مسأله قرآنی در یک متن کوتاه.اعم از مسائلی که برای خود دانش ‏آموزان جالب است و مایلند در آن مورد مطلبی بنویسند، یا از مطالبی که به وسیله معلم در کلاس مطرح و توضیح بیش‏تر درباره آن‏ها به دانش‏ آموزان واگذار شده است. معلم باید در موارد کار دانش‏ آموزان اظهار نظر کند و در صورت لزوم، دیدگاه و نظر آن‏ها را اصلاح نماید.حول محورهای زیر، کارهای ارزشمندی به وسیله دانش ‏آموزان انجام گرفت و گاه پیشنهادات جالبی ارائه شد:

الف)پیشنهاد اجرایی برای انجام دستورات الهی، در صورتی که به آن‏ها عمل نمی‏شود.
ب)پیشنهاد اجرایی برای نهی‏ها، در صورتی که مورد توجه نیستند.
و مواردی از این قبیل.

8.تهیه احادیثی در فضیلت تلاوت و فهم و تدبر در آیات قرآن و خوشنویسی و نصب آن‏ها در نمازخانه و مکان‏های مناسب دیگر.

9.تهیه پوسترهایی در مورد قرآن کریم و نصب آن‏ها در نمازخانه.

10.برگزاری مسابقه نقاشی در مورد قرآن، آیات و مفاهیم آن‏ها.

11.خوشنویسی آیات، کلمات و جملات، مانند: بسم الله و آیات کوتاه یا بخشی از آیات قرآنی یا ترجمه آن‏ها).

12.بهره گرفتن از حضور علما و استادان قرآنی در کلاس.در مواردی که کلاس در مسجد نزدیک مدرسه برگزار می‏شد، یا در بعضی از ساعت‏هایی که مقدور بود، از روحانی و امام جماعت مسجد یایکی از علما و استادان قرآنی خواسته می‏شد که ده دقیقه در آغاز کلاس در مورد اهمیت یادگیری قرآن یا یکی از مسائل و مطالب قرآنی برای دانش‏ آموزان صحبت کند.
این کار با به وجود آوردن تنوع در شکل و محتوای کلاس، می‏تواند بر علاقه شاگردان بیفزاید.

13.شرکت در مجالس و برنامه‏های مسجد محل، در ماه‏های محرم و صفر و ماه مبارک رمضان،

14.سعی در ایجاد خاطره خوش و تجربه مثبت در کلاس قرآن از راه‏های مختلف، از جمله:

الف)تنبیه نکردن و تشویق کسی که کارش را خوب انجام نداده، بر اساس ازجر المسئ بثواب المحسن.
ب)تشکیل هیأت مدرسه‏ای و مجلس عزاداری و مداحی در شهادت‏ها.
ج)تقسیم شکلات و شیرینی هنگام مناسبت‏ها.
د)تسلیت، فاتحه و تقسیم خرما هنگام فوت اقوام نزدیک یکی از شاگردان.
ه)دیدار در منزل و گفتن تسلیت هنگام فوت اقوام درجه یک دانش‏آموز.
و)خرید و هدیه‏ای از لوازم مورد نیاز دانش ‏آموز برای تشویق او.
ز)استفاده از نوار صوتی و تصویری تلاوت استادان برای چند دقیقه قبل از تدریس.
ح)ضبط صوتی و تصویری(ویدیویی)از کلاس و تلاوت افراد به دلخواه خودشان، هرگاه که امکان این کار فراهم شود (حداقل سه بار در سال).

15.توصیه به تمرین اخلاق قرآنی در کلاس قرآن.تهیه فهرست رفتارهایی که دانش ‏آموزان آن‏ها را از نظر شرعی و عقلی مناسب نمی‏دانند.

دبیران محترم قرآن کریم، البته خود دارای تجربیات فراوان و مفیدی هستند که تبادل آن‏ها می‏تواند به دیگر معلمان نیز کمک کند.موارد فوق که به همه آن‏ها عمل شده و نتیجه آن‏ها مشاهده شده، تا حدود زیادی توانسته است، در جذب و افزایش علاقه و شوق دانش‏ آموزان در مقاطع و پایه‏ های مختلف تحصیلی مفید واقع شود؛هرچند تدریس این حقیر بیش‏تر در دوره دبیرستان و پایه ‏های مختلف آن بوده است.

«اللهم اشرح بالقرآن صدری و استعمل بالقرآن بدنی و نور بالقرآن بصری و اطلق بالقرآن لسانی و اعنی علیه ما ابقیتنی فانه لا حول و لا قوه الا بک.»