«معرفی رشته پرستاری و پرستاری سالمندی»

واژه پرستار یا Nurse از کلمه لاتین Nutrix به معنای تغذیه گرفته شده است. پرستار یکی از اعضاء کلیدی در گروه مراقبت های بهداشتی ودرمانی است. همگان راجع به نقش ارزنده او در پذیرش، آماده سازی، مراقبت ها و حمایت های جسمی و اجتماعی از مددجویان اتفاق نظر دارند. به گونه ای که امروزه در تقسیم بندی های آکادمیک، ارزش پرستار خوب همطراز با یک پزشک خوب است. زمانی خدمات یک پزشک خوب به حد مطلوب و رضایت بخش می رسد که یک پرستار خوب و ورزیده مسئولیت بیمار او را بر عهده داشته باشد. امروزه برخی پرستاری را ستون فقرات خدمات پزشکی می دانند.

رشته پرستاری، شاخه ای از علوم پزشکی است که نقش آن در بخش مراقبت های بهداشتی، درمانی حائز اهمیت بسیار است. دانش آموختگان این رشته باید از سلامت کامل جسمی – ذهنی و روحی برخوردار باشند. افرادی دقیق و صبور باشند و بتوانند با فرا گرفتن علوم متنوع مرتبط با سلامت، کاربرد آنها را در ارتباط با مددجویان بیاموزند. همچنین با کسب توانایی های حرفه ای و بهره مندی از دانش روز بتوانند خدمات مورد نیاز بهداشتی، مراقبتی و توانبخشی را برای تامین، حفظ و ارتقای سطح سلامت جامعه ارائه دهند. لذا یک پرستار با تکیه محض بر آموخته های نظری و دروس دانشگاهی نمی تواند در کار خود موفق شود. وی باید بتواند از دانش خود در شرایط مختلف و متفاوت به درستی استفاده کند. این مهم نیازمند قدرت تجزیه و تحلیل خوب، سرعت عمل و آمادگی روحی و روانی مناسب است.

جریاتریک یا جرونتولوژیکال نرسینگ(Geriatric or Gerontologic Nursing) فیلدی از پرستاری است که در زمینه مراقبت از سالمندان(elderly) تخصص دارد. اصطلاح "جریاتریکز(Geriatrics)" یا طب سالمندی از واژه یونانی "جراس(geras)" به معنای سن بالا و "یاتریک(iatrike) به معنای پزشکی گرفته شده است.

تعریف سازمان بهداشت جهانی از رشته کارشناسی ارشد ناپیوسته پرستاری سالمندی (Master of Geriatric Nursing): ارائه خدمات مراقبتی-تخصصی پرستاری به سالمندان به عنوان عضوی از تیم سلامت چند رشته‌ای در موقعیت‌های مختلف.

 رشته پرستاری سالمندی یا Gerontological Nursing (M.Sc.) or Geriatric Nursing در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته در چارچوب سیاست های جامعه نگر و ارتقاء سطح سلامت سالمندان، پرستارانی با علم و مهارت در زمینه مراقبت های پرستاری فردی، خانوادگی و اجتماعی در سطوح مختلف پیشگیری (بهداشتی، تشخیصی- درمانی، بازتوانی و توانبخشی جسمی، روانی و اجتماعی) برای گروه سالمندان را تربیت می نماید. پرستاری سالمندی هویت و موجودیتی قائم به ذات نداشته، بلکه بخشی از حرفه پرستاری، سیستم مراقبت های بهداشتی، اجتماع و جامعه جهانی را تشکیل می دهد. مراقبت از سالمند کار دشواری است. این کار علاوه بر عشق و علاقه کمک به هم نوع و نیز صبر و حوصله بسیار نیازمند داشتن دانش لازم است. از سویی سالمندشناسی یک فیلد بین رشته ای در برگیرنده فیلدهای گوناگون از قبیل روانشناسی، زیست شناسی، جامعه شناسی و غیرو است. مراقبت از سالمند نیازمند کسب آموزش لازم در زمینه شرایط جسمی، روانی، اجتماعی و رفتاری سالمندان است. به بیانی نیاز به آگاهی از جنبه های جسمانی، روانی- اجتماعی، شناختی، داروشناسی و تغییرات مرتبط با سن سالمندی دارد. مراقب باید از اصول برقراری ارتباط و مصاحبه با فرد سالمند برای ارزیابی کیفیت زندگی وی و اقدامات مراقبتی کمک کننده در این زمینه آگاه باشد. بعلاوه به منظور بهبود کیفیت زندگی و مراقبت بهداشتی- درمانی و توانبخشی ویژه افراد سالمند، یک پرستار سالمند باید دارای توانمندی در زمینه ‌های گوناگون باشد. از جمله این قابلیت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- ارائه خدمات مشاوره ای و آموزش های مرتبط در سطوح مختلف پیشگیری بر اساس پروتکل کشوری برنامه بهبود شیوه زندگی و مراقبت ادغام یافته سلامت سالمندان به منظور ارتقاء و توسعه سالمندی سالم و فعال در جامعه؛

- ارزیابی وضعیت سلامت جسمی -روانی و مراقبت از افراد سالمند؛ به ویژه از نظر بیماری‌های جسمانی و روانی اولویت دار؛ پیشگیری، تشخیص و ارجاع به موقع مبتلایان به بیماری های مزمن و اختلالات شناختی به سطوح بالاتر برای درمان؛
- بررسی وضعیت عملکردی سالمندان و ارتقاء توانایی آن ها برای انجام فعالیت های روزانه زندگی و برنامه های تفریحی؛
- بررسی وضعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی و ارزش های شخصی فرد سالمند از بدو تولد؛ نحوه زندگی فرد و تقویت روابط نزدیک با اعضاء خانواده؛
- بررسی سیستم های حمایتی- توانبخشی موجود در جامعه و تشویق افراد سالمند به مشارکت در فعالیت های اجتماعی و استفاده بهینه از سیستم های فوق؛
- تقویت احساس سرخوشی و خوب بودن با حذف عوامل استرس زا و جایگزینی برنامه های تفریحی بر اساس علائق سالمندان؛

-مدیریت و نظارت بر خدمات مراقبت سالمندی در مراکز بهداشتی درمانی، و مراکز نگهداری سالمندان؛

- بررسی اثربخشی، پیشنهاد و بکارگیری راهبردهای مفید برای ارتقاء سلامتی و امید به زندگی سالمندان.

با این اوصاف، تعریف پرستاری سالمندی و نقش ها و وظایف آن می تواند متأثر از عوامل متعددی از قبیل نیازهای خاص هر جامعه، شرایط اجتماعی، سنت ها و فرهنگ غالب در هر یک از جوامع و متفاوت باشد.

دانش آموختگان رشته پرستاری سالمندی دارای دانش، تبحر و مهارت کافی در ارایه مراقبت های عمومی و تخصصی برای حفظ، ارتقاء و بازگرداندن سطح سلامت همه جانبه(جسمی، روانی، اجتماعی، ...) افراد، خانواده و جامعه و نیز پیشگیری از بروز و نوتوانی سندرم های سالمندی هستند. آن ها قادرند با بکارگیری اصول ارتباطات انسانی، نیازهای بیولوژیکی، روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی- معنوی مددجوی سالمند را در حیطه های گوناگون خدمات پرستاری شناسایی کرده و به منظور ارتقاء کیفی خدمات بهداشتی و توانبخشی ویژه سالمندان اقدامات لازم را مبذول دارند. آن ها باید قادر به تلفیق دانش پیشرفته پرستاری سالمندی با سایر رشته ها و تخصص های وابسته بوده و نظریه های پرستاری سالمندی را با هنر حل مسأله و تصمیم گیری مبتنی بر شواهد در این حوزه بکار گیرند.

برخی از واحدهای درسی تخصصی ارائه شده این دوره طبق کوریکولوم آموزشی اولیه مصوب ۹ خرداد ۱۳۸۹ مقطع کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی عبارتند از:

- واحد های درسی نظری و عملی پایه و اختصاصی سالمندی: اپیدمیولوژی در سالمندی، بررسی وضعیت سلامت سالمند، داروشناسی و فرآورده های مکمل، سالمندی سالم و فعال، پرستاری سالمندی(۱)-بیماری ها و اختلالات جسمی و عملکردی سالمندان، پرستاری سالمندی(۲)-وضعیت روانشناختی بیماری ها و اختلالات روانی سالمندان، پرستاری سالمندی(۳)-مسائل و مشکلات اجتماعی سالمندان، ساختارها و سیستم های مراقبتی ویژه سالمندان.

- کارآموزی در حیطه های مختلف از قبیل: بررسی وضعیت سلامت سالمند، پرستاری سـالمندی سالم و فعال، پرستاری سالمندی(۳ ، ۲ ، ۱)، نظریه ها و الگوهای پرستاری و کاربرد آن ها، ساختارها و سیستم های مراقبتی ویزه سالمندان

بدین ترتیب دانش آموختگان رشته پرستاری سالمندی، دارای دانش تخصصی پرستاری در زمینه تغییرات طبیعی و غیر طبیعی حاد و مزمن در دوران سالمندی و قادر به ارائه خدمات تخصصی پرستاری همه جانبه مراقبت از مددجویان سالمندان و خانواده آن ها می شوند.

"شرایط و نحوه پذیرش دانشجو در رشته پرستاری سالمندی"

پذیرش دانشجو در این رشته تابع ضوابط و مقرارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواهد بود. داوطلبان برای ورود به دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته پرستاری سالمندی علاوه بر صلاحیت های عمومی باید شرایط ذیل را داشته باشند:

دارا بودن مدرک کارشناسی پرستاری داخل یا خارج از کشور مورد تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی*

* برای کسب اطلاعات از آخرین تغییرات در مدرک تحصیلی مورد پذیرش و مواد امتحانی و ضرایب آزمون ورودی توصیه می شود به دفترچه آزمون کارشناسی ارشد ناپیوسته رشته های علوم پزشکی مربوط به آن سال تحصیلی مراجعه شود.

"جایگاه شغلی و نقش های مختلف حرفه ای دانش آموختگان"

رشته کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی در بین رشته های مختلف کارشناسی ارشد پرستاری دارای حوزه کاری گسترده است. فارغ التحصیلان رشته کارشناسی ارشد پرستاری سالمندان می‌توانند در بخش‌های زیادی استخدام و شروع به فعالیت کنند. در حال حاضر اشتغال به کار دانش آموختگان این دوره در جایگاه های زیر فراهم است:

- مراقبت جسمی- روانی و آموزش سلامت: پرستاری در مراکز درمانی(بیمارستان ها و ...)؛

- مدیریت و رهبری: مراکز نگهداری از سالمندان( شبانه روزی یا روزانه و مراقبت در منزل)؛

- آموزش بهداشت، پیشگیری، بررسی، نیاز سنجی و ارائه مراقبت های اولیه سلامت: مراکز خدمات جامع سلامت؛

- ارائه خدمات جامعه محور: مراکز توانبخشی، مراکز مشاوره و ارائه مراقبت های پرستاری به سالمندان مقیم منزل؛

- وکیل مدافع سالمند: سازمان های رفاه، تامین اجتماعی، بازنشستگی، بهزیستی و شهرداری ها؛

- محقق: مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده های مرتبط با مراقبت های سالمندی؛

- تدریس: مؤسسات و مراکز آموزش عالی به عنوان عضو هیوت علمی یا هیئت آموزشی؛

- تولید علم و کارآفرینی: شرکت های دانش بنیان در زمینه سالمندی.

"آینده تحصیلی"

دانش آموختگان کارشناسی ارشد ناپیوسته پرستاری سالمندی در صورت تمایل می توانند با شرکت و پذیرفته شدن در آزمون ورودی ناپیوسته دکتری تخصصی(Ph.D.) تحصیل خود را ادامه داده و طی ۵-۳ سال مدرک دکترای تخصصی دریافت نمایند. در حال حاضر در کشور امکان راهیابی به مقطع دکتری رشته های پرستاری، سالمند شناسی، مشاوره توانبخشی، مدیریت خدمات بهداشتی- درمانی، فیزیولوژی، اپیدمیولوژی، آموزش پزشکی و نیز مدیریت سلامت در بلایا و فوریت ها فراهم است.