هر سنگ معدنی ارزشمند پیش از آنکه بتواند در یک زیور خاص مورد استفاده قرار گیرد بایستی فرآیند تراش (cutting) را پشت سر بگذارد. طی این مرحله سنگ، تراش خورده، ناهمواری هایش متوازن گردیده و نهایتاً به یک شکل خاص صیقل داده می شود. می توان گفت که تمامی برازندگی، درخشندگی و شکوهی که از سنگ های قیمتی سراغ داریم جدای از ترکیبات سازنده به نوعی مدیون شیوه تراش خوردن آنها است. به همین علت شیوه و کیفیت تراش همواره یکی از مهم ترین ملاک های ارزش گذاری سنگ ها محسوب می گردد.

اگر این موضوع را در نظر داشته باشیم دیگر روشن است که آشنایی با تراش های مختلف سنگ می تواند تا چه حد در انتخاب هر چه هوشمندانه و دقیق تر زیورآلات تأثیر گذار باشد. در مطلب حاضر و قسمت بعدی آن به طور کامل سبک ها و شکل های تراش سنگ را برای شما معرفی خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.

اصول مقدماتی

به طور کلی در نام گذاری هر تراش (یا تراش) دو مولفه اساسی در نظر گرفته می شود: یکی از این دو مولفه «نوع» (یا سبک style) تراش و دیگری «شکل» (shape) تراش سنگ است.

«نوع» تراش سنگ به شیوه یا مدلی که سنگ در آن تراش خود اطلاق می شود و خود شامل سه دسته عمده به شرح زیر است:

۱– تراش برلیان (brilliant cut)  ۲ – تراش پلکانی (step cut)  ۳ –  تراش تلفیقی (mixed cut)

اما «شکل تراش سنگ» برای توصیف طرح هندسی تمام شده سنگ به کار می رود و شامل تقسیم بندی هایی همچون: گرد (round)، قلبی (heart)، گلابی(marquise) ، کابوشن (cabochon) و … می گردد. همگی این موارد تنها شکل عمومی سنگ را تعریف می کنند.

برای مشخص تر شدن موضوع به ذکر یک مثال می پردازیم: اگر گفته شود که ما یک «الماس برلیان گرد» داریم بدین معنی است که شکل سنگ الماس مورد نظر گرد و مدل تراش آن برلیان است.

قبل از ارائه توضیحات بیشتر پیرامون این دو بخش لازم است که با نام گذاری بخش های مختلف یک تراش نیز آشنا گردیم. هر تراش از ۵ قسمت اصلی تشکیل شده است که به ترتیب از سطح به نوک سنگ عبارتند از:

سطح (table) – تاج (crown) – کمربند (girdle) – خیمه (pavilion) – نوک (culet)

چندین وجه یا صفحه نیز هر کدام از این بخش ها را تشکیل می دهند.

الف) نوع تراش سنگ

۱ – تراش برلیان: شامل تراش های مثلثی و بادبادک شکل (لوزی) می شود که از سطح سنگ به سمت کمربند و از آنجا به سمت نوک، به صورت منتشر گسترش می یابند. معمولاً سنگ هایی که مقاومت و استحکام ویژه ای دارند و همچنین از خلوص، شفافیت و توانایی بالایی در تفکیک شعاع نور سفید برخودار هستند (نظیر الماس) در این تراش تهیه می شوند. به همین علت تراش برلیان همانطور که از نام آن بر می آید، نسبت به سایر تراش ها بیشترین درخشندگی و تلألو را برای سنگ ممکن می گرداند.

تراش برلیان خود در سه سبک مختلف شامل: برلیان معدنی قدیمی (old mine brilliant)، برلیان اروپایی آنتیک (antique european brilliant) و برلیان گرد مدرن (modern round brilliant) انجام می شود. تفاوت این سه سبک بیش از هر چیز در تغییر نسبت تاج به خیمه است: از برلیان قدیمی به مدرن، این نسبت کوچک تر و کلیت سنگ پهن تر می گردد.

همچنین سطح سنگ به همین میزان گسترده تر گردیده و نوک آن تیزتر می شود.

۲ – تراش پلکانی: شامل تراش های مستطیل شکل و راست گوشه می شود که همزمان به صورت پله ای به سمت تاج صعود و به سمت خیمه نزول می کنند. تراش های پلکانی (یا پله ای) نسبت به سایر تراش های سنگ همگانی تر هستند. شاید مهم ترین دلیل این موضوع جدای از سهولت بیشتر در انجام آن، توانایی منحصر به فرد تراش پله ای در جلوه گر کردن رنگ ها و حفظ خلوص رنگی سنگ باشد.

اما از سوی دیگر باید توجه داشت که در این تراش ناخالصی هایی احتمالی موجود در سنگ بیشتر نمایان خواهند بود و به چشم می آیند. به همین علت اغلب از این تراش در سنگ هایی که درصد ناخالصی شان ناچیز و در مقابل خلوص رنگی آنها بالاست (نظیر زمرد) استفاده می گردد.

این نوع تراش برای سنگ های زمرد متداول ترین تراش محسوب می شود و با توجه به همین موضوع به عنوان «تراش زمرد» (emerald cut) نیز خوانده می شود. تراش باگتی نوع دیگری از تراش پلکانی محسوب می شود. معمولاً سنگ معدنی نگین هایی که تراش پلکانی می خورند در ابتدا خود به شکل مکعبی یا مکعب مستطیلی شکل هستند که با تراش پله ای گوشه های آنها برای ممانعت از شکستگی سنگ رفع می گردد.

۳ – تراش تلفیقی: این نوع تراش دو نوع تراش قبلی (برلیان و پلکانی) را با یکدیگر ترکیب می کند؛ به ترتیبی که به نحوی متضاد در قسمت تاج سنگ از تراش برلیان و در بخش خیمه سنگ از تراش پلکانی استفاده می شود – یا به عکس. معمولاً در طراحی های نامتعارف سنگ های قیمتی به منظور ایجاد فرم های هر چه بدیع تر و پیچیده تر از این تراش استفاده می گردد

ب) شکل تراش سنگ

طراحان انواع یا سبک های تراش را با تقریباً تمامی اشکال هندسی به کار می برند: برای مثال سنگ مربعی که تراش برلیان داشته باشد پرنسسی، سنگ مربعی با تراش پلکانی اسچر و سنگ مربعی با تراش تلفیقی باریون خوانده می شود.

تراش های پلکانی و تلفیقی فقط منحصر به اشکال هندسی گوشه دار می شوند و هیچ شکل گردی را نمی توان با این تراش ها به کار برد. البته شکل های تراش سنگ دارای واریاسون های بسیار زیاد و گوناگونی هستند که قابل دسته بندی نبوده و صرفاً به کار طراحان می آیند. به طور مثال سنگ های قیمتی مثلثی گوناگونی با تعداد سطوح و وجوه متغیر، درجه درخشندگی و تابناکی متفاوت و همچنین شکل های تراش متنوع در بازار خرید و فروش می شوند.

تراش گلابی، بالشی، گل سرخ، تخم مرغی، باریون و … تنها چند نمونه از اشکال بسیار گوناگون تراش سنگ ها هستند. در قسمت بعدی این مطلب با جزئیات بیشتر و کامل تری به معرفی این اشکال خواهیم پرداخت.