وقف ممنوع
تعریف جامع و مانعی از این وقف ارائه نشده است، ولی از مواردی در قرآن که طبق علایم سجاوندی، علامت «لا» قرار داده شده فهمیده می شود که این وقف، اعم از وقف قبیح است؛ چرا که در بسیاری از موارد که وقف حسن است، این علامت نهاده شده است، و حتی در بعضی موارد از وقف کافی نیز، از این علامت استفاده شده است.
سیوطی، وقف بر شرط بدون ذکر جواب آن، و وقف بر مبتدا بدون ذکر خبر را، از مصادیق وقف ممنوع از نظر سجاوندی معرفی کرده است.
ابن جزری می گوید: سجاوندی در مورد وقف (لا) مبالغه کرده و می توان گفت وقف بر اکثر آن موارد، صحیح است و در بسیاری از مواردش، ابتدا به ما بعد نیز صحیح است.
ابن جزری معتقد است که مقلدان روش سجاوندی، مراد او را از وقف (لا) نفهمیده اند. وی می گوید: بعضی از مقلّدان سجاوندی [به غلط] پنداشته اند که مراد سجاوندی از (لا) آن است که نه وقف بر آن کلمه نیکوست، و نه ابتدای به ما بعد آن، در حالی که [بسیاری از موارد] از نوع حسن است که وقف بر آن نیکوست، ولی ابتدای به ما بعدش نیکو نیست. وی در بیان شدت جهل و تعصب بعضی از این افراد می گوید:
گاهی می شود که برخی از آن ها وقتی مجبور می شوند که در جایی وقف کنند، جهت احتراز از وقف لا، بر موارد قبیح وقف می کنند، به طور مثال، در سوره حمد، بر «اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ» که وقف آن حسن است، وقف نمی کنند، چون علامت «لا» دارد، ولی بر کلمه «غیر» که به طور مسلم وقف بر آن قبیح است، وقف می کنند، چون علامت «لا» ندارد!
ابن جزری در بیان معنای درست وقف (لا) از نظر سجاوندی می گوید: باید دانست که مراد سجاوندی از «لا» این است که بر این کلمه وقف نکنید، به طوری که بخواهید از ما بعدش ابتدا کنید. [یعنی می توانید وقف کنید، ولی اگر وقف کردید، از ما بعدش ابتدا نکنید، بلکه بر گردید و از جایی که ابتدای به آن نیکوست، ابتدا کنید].
موارد وقف «لا» از وقف کافی
آنچه در پی می آید برخی از موارد وقف کافی است که با علامت «لا» علامت گذاری شده است.
«وَ مِمَّا رَزَقْنَا هُمْ یُنْفِقُونَ* وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا اُنْزِلَ اِلَیْکَ» .(بقره (۲) آیه ۳ و ۴).
«فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ* فَزَاَدهُمُ اللهُ مَرَضاً» . (همان،آیه ۱۰).
«صُمُّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ* اَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّمَاءِ» . (همان، آیه ۱۸ و ۱۹).
در مورد فوق، علمای قرائت، از جمله دانی، وقف بر آن ها را کافی دانسته اند، در حالی که طبق وقف سجاوندی، وقف «لا» است.
موارد وقف «لا» از وقف حسن
آنچه در پی می آید برخی از موارد وقف حسن است که با علامت «لا» علامت گذاری شده است.
«اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ* الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» . (حمد (۱) ایه ۲ و ۳).
«الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ* مَالِکَ یَوْمِ الدِّینِ». (همان، آیه ۳ و ۴).
«صِرَاطَ الَّذِینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ* غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» . (همان، آیه ۷).
موارد فوق، وقف حسن است، ولی از نظر سجاوندی وقف «لا» است.
موارد وقف «لا» از وقف مشترک بین تام، کافی و حسن
آنچه در پی می آید برخی از مواردی است که ممکن است تام یا کافی یا حسن باشد اما با علامت «لا» علامت گذاری شده است.
«هُدیَ لِلْمُتَّقِینَ* الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» . (بقره(۲) آیه ۲ و ۳).
ابن جزری می گوید: سجاوندی وقف بر «هُدیً لِلْمُتَّقِینَ» را وقف «لا» دانسته و گفته است: زیرا «الَّذِینَ» صفت متقین است، در حالی که می دانیم «هدی للمتقین» سه وجه دارد: وقف بر آن، هم می تواند تام باشد و هم می تواند کافی باشد و هم حسن؛ و به هر صورت، هم وقف بر آن صحیح است و هم ابتدای به آن، زیرا در راس آیه است و ابتدا به راس آیه، گر چه وقف آن حسن نیز باشد، صحیح است.
«لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ* الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الاَرْضَ فِرَاشاً» . (بقره (۲) آیه ۲۱ و ۲۲).
«وَ مَا یُضِلُّ بِهِ اِلاَّ الْفَاسِقِینَ* الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللهِ» . (همان، آیه ۲۶ و ۲۷).
موارد فوق نیز، مانند: «هُدیً لِلْمٌتَّقِینَ»، وجوه مختلفی دارد که وقف بر آن ها می تواند تام، کافی یا حسن باشد.
